De provincie streeft naar een financieel gezonde huishouding. Dit is van belang voor de rechtmatigheid van het provinciale handelen en voor de maatschappelijke legitimiteit van de provincie. De provincie werkt immers direct dan wel indirect (via het Rijk) met belastinggeld van burgers en bedrijven.

Een financieel gezonde huishouding komt in de eerste plaats tot uitdrukking in een sluitende begroting, waarin baten en lasten meerjarig met elkaar in evenwicht zijn. In de tweede plaats moet de provincie beschikken over voldoende weerstandscapaciteit. Deze is nodig om financiële consequenties van (niet-begrote) risico’s op te kunnen vangen.

De provincie streeft naar een belastingdruk die past bij het provinciale voorzieningenniveau. De opcenten op de Motorrijtuigenbelasting is veruit de belangrijkste belastingheffing van de provincie. Provinciale Staten stellen jaarlijks het opcententarief vast. Dit tarief is gebonden aan een wettelijk maximum, dat jaarlijks door het Rijk (op basis van de inflatieontwikkelingen) wordt aangepast.

Regionale Energiestrategieën (RES’en)
We gaven sinds de ondertekening van het Klimaatakkoord 2019 de energietransitie vorm in 7 Regionale Energiestrategieën in Zuid-Holland (RES’en). In juni 2023 leverden de RES’en hun voortgangsdocumenten op. Uit de documenten blijkt dat we veel werk verrichtten binnen de RES’en. Samen met andere overheden in de RES gaven we participatie vorm, zodat initiatieven vanuit de samenleving een plek konden krijgen in de uitwerking van de zoekgebieden. Maar het bleek ook dat verschillende RES’en nog achterlopen op het behalen van hun doelstellingen, zowel in elektriciteitsproductie als in de warmtetransitie.

Wind- en zonne-energie
In 2023 leverden we belangrijke bijdragen aan de uitrol van wind- en zonne-energie in Zuid-Holland. Dankzij onze subsidieregelingen en partnerschappen ondersteunden we een breed scala aan zonne-energieprojecten op daken, variërend van eigenaren van grote daken, scholen, tot bedrijventerreinen. Ook adviseerden we gemeenten bij het aanjagen van zonnedakprojecten.
We sturen beter op de ruimtelijke inpassing van zonnevelden. Deze inspanningen leidden tot de succesvolle installatie en planning van zonnepanelen op verschillende locaties in Zuid-Holland.

In 2023 kwam er 123,9 MW opgesteld vermogen windenergie op land in Zuid-Holland bij. Dit omvat de windparken Maasvlakte 2 (116,7 MW) en Oeverwind (7,2 MW). We hebben hiermee de doelstelling van 735,5 MW uit het Energieakkoord van 2013 gerealiseerd. Ook ondersteunden we gemeenten ondersteund bij de vergunningverlening voor windparken en het opstellen van lokale normen.

We onderzochten in Lansingerland potentiële windlocaties. Dit leidde tot een besluit om verder te gaan met deze locaties in de volgende fase. In de Alblasserwaard onderzochten we met RES-partners windlocaties als alternatief voor de locatie Avelingen. Eind 2023 stelden we een shortlist van locaties vast voor windenergie. Deze locaties worden opgenomen in de Leefomgevingstoets (planMER) voor de herziening van het Omgevingsbeleid in 2025.

We onderzochten de ruimtelijke impact van kleine boerenerfmolens. Dit is de eerste stap om te bepalen of en hoe we hogere boerenerfmolens in ons Omgevingsbeleid kunnen toestaan.

Lokale initiatieven en Inclusieve energietransitie
Met het programma Inclusieve energietransitie droegen we bij aan samenwerking en afstemming tussen verschillende ministeries, gemeenten en lokale energie-initiatieven. Dit deden we om de energietransitie haalbaar en betaalbaar te maken voor iedereen, onder andere in het Landelijk Onderzoeksprogramma Energiearmoede. We hebben bereikt dat gemeenten en lokale initiatieven kennis en goede voorbeelden uitwisselen om te werken aan een gedragen en inclusieve energietransitie.

We organiseerden met lokale partners in verschillende wijken de ondersteuning om bewoners te helpen hun energierekening te verlagen. We stimuleerden en ondersteunden lokale initiatieven om energieprojecten (o.a. duurzame opwekking en energiebesparing) te ontwikkelen met draagvlak en zeggenschap van de omgeving. We hielpen gemeenten en energiecoöperaties met kennis, netwerken en met financiën, ook via de koepel van energiecoöperaties, Energie Samen Zuid-Holland.

In 2023 nam de inzet en aandacht voor de warmtetransitie toe, als gevolg van de gestegen prijs en de gegroeide zorg over de afhankelijkheid van aardgas. Ook werd in 2023 duidelijk wat de impact en belasting zijn van het elektriciteitsnet als collectieve warmte niet tot ontwikkeling komt en de warmtevoorziening door warmtepompen geëlektrificeerd wordt.

We droegen bij door bevordering van de verduurzaming en besparing van het energiegebruik, en omschakeling naar schone, en in de provincie beschikbare, warmtebronnen. Met de Rijksoverheid en Gasunie gaven we uitvoering aan het project WarmtelinQ. Dit is het publiek beheerde warmtetransportnet voor het stedelijk deel van Zuid-Holland. Hiermee dragen we bij aan de transitiedoelen van de gebouwde omgeving en de glastuinbouw.

Samen met gemeenten, RES’en en andere samenwerkingspartners brachten we de warmtebehoefte en het warmteaanbod verder in kaart en in verband. We ondertsteunden gemeenten bij het doorontwikkelen van de gemeentelijke regierol, kennis en kunde. Ook voor meerdere doelgroepen droegen we bij aan de aanpak van de warmtetransitie.

In 2023 leverde de provincie een bijdrage aan de energie- en grondstoffentransitie om te komen tot een CO2-emissiearme en circulaire industrie in Zuid-Holland.

In eerste instantie is de industrie vooral zelf aan zet om te verduurzamen. De provincie heeft hierbij een toevoegende rol, door samenwerking in de regio te stimuleren, en samen met het Rijk verduurzamingsprojecten binnen industriële ketens financieel te ondersteunen. Dit gebeurt met inzet van eigen middelen en door gezamenlijk Europese fondsen te benutten, zoals het Just Transition Fund. De provincie richt zich daarbij grotendeels op het Haven Industrieel Complex (HIC) in Rotterdam, omdat zij meer dan 90% van de CO2-uitstoot door de industrie in Zuid-Holland uitstoot. Daarnaast kijkt de provincie ook naar de verspreide industrie in Zuid-Holland om de CO2-uitstoot (en andere uitstoot) te verminderen.

Naast eigen middelen maakte de provincie ook gebruik van beschikbare Europese fondsen om een bijdrage te leveren aan de energie-en grondstoffentransitie. In 2023 stelde de provincie, samen met de gemeente Rotterdam, het eerste deel van het Just Transition Fund (JTF) op.

Verder leverde de provincie een bijdrage op dit beleidsdoel, door de inzet van het wettelijk VTH-instrumentarium, en ruimtelijke inpassing van nieuwe energie-infrastructuur. Maar ook door samenwerking op gang te brengen en regionale belangen te agenderen, zowel landelijk als binnen EU-programma’s.

De provincie Zuid-Holland stelde in 2023 het provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat Zuid-Holland op. Dit deden we samen met de netbeheerders TenneT, Liander, Stedin, en Westland Infra, en met betrokkenheid van gemeenten en de Gasunie. Dit programma gaat over het integraal programmeren van energie-infrastructuur. Het benoemt infrastructuurprojecten die van bovengemiddeld maatschappelijk belang zijn voor het provinciale energiesysteem.

Op het vlak van energievernieuwing droeg het subsidieprogramma E&K (Energie & Klimaat) bij aan de doorontwikkeling van producten van een aantal startups in onze provincie. EnergiIQ, het energie-innovatiefonds van de provincie, liet vernieuwende scale-ups doorgroeien. Het energie-ecosysteem in Zuid-Holland groeide en de netwerken zijn versterkt. Verder ondersteunde de provincie nieuwe, en vaak vernieuwende projecten.

Vanaf oktober 2022 startten we een traject om de samenwerkingsafspraken Woningbouw Zuid-Holland uit te werken in 5 regionale realisatieagenda's (regionale woondeals). Dit is voor de regio's Holland Rijnland, Haaglanden, Midden-Holland, Rotterdamse regio en de samenwerkende woonregio's Zuid-Holland Zuid (Drechtsteden, Alblasserwaard, Hoeksche Waard, Goeree-Overflakkee). In de regionale realisatieagenda's onderschrijven de partijen de volgende doelstellingen:

• in de periode 2022 t/m 2030 krijgt Zuid-Holland er 235.460 woningen bruto bij;
• elk regionaal woningbouwprogramma bestaat vanaf het planningsjaar 2025 voor twee derde uit betaalbare woningbouw (sociale huur, middenhuur, betaalbare koop tot € 355.000), waarvan woningcorporaties de helft bouwen;
• elke gemeente maakt een beweging naar minimaal 30% sociale huur in de woningvoorraad.

Om deze doelstellingen te behalen, bepaalden we ook kritische succesfactoren.

In 2023 tekenden alle 50 gemeenten, de minister, de provincie en bijna alle corporaties in Zuid-Holland de 5 regionale realisatieagenda’s. Veel marktpartijen en netbeheerders gaven een steunverklaring af.

Versnelling woningbouw
1. Subsidieregeling Vliegende Brigade Zuid-Holland
In 2023 ontving de provincie 62 subsidieaanvragen die ze allemaal positief beoordeelde. Het voor 2023 beschikbare budget van € 7,5 mln is volledig uitgeput en dekt 58 subsidietrajecten. Hiermee zijn in totaal ongeveer 68.000 woningen gemoeid (het gaat om een grove inschatting omdat het projecten in de voorfase betreft). 4 subsidieaanvragen die we eind 2023 ontvingen, kunnen we niet meer uit het budget van 2023 financieren (deze komen in 2024 tot besluitvorming).

Gemeenten maken gebruik van de subsidieregeling Vliegende Brigade voor de externe inhuur van capaciteit en expertise om woningbouwprojecten in de voorfase verder te brengen. Bijvoorbeeld voor het opstellen van bestemmingsplannen of omgevingsplannen, stedenbouwkundig ontwerp, mobiliteitsadvies en procesmanagement, of het inschakelen van een planeconoom. Vaak gaat het om binnenstedelijke transformatieprojecten (groot en klein) waar een tekort is aan specifieke expertise.

Gemeenten van groot tot klein weten inmiddels goed gebruik te maken van deze subsidieregeling. Hoewel bij aanvang van de regeling (april 2021) nog de nadruk lag op de (middel)grote stedelijke gemeenten, dienden in 2022 en 2023 meer landelijke en suburbane gemeenten een aanvraag in. Tussen april 2021 en december 2023 maakten 37 van de 50 Zuid-Hollandse gemeenten gebruik van de Vliegende Brigade.

2. Andere subsidieregelingen:
Subsidieregeling Knelpuntenpot sociale huur en middenhuur Zuid-Holland: Woningbouwprojecten voor sociale huur en middenhuur staan onder druk: de businesscase kent vaak een onrendabele top. Om deze projecten mogelijk te maken, springt de provincie bij met de Subsidieregeling ‘knelpuntenpot sociale huur en middenhuur’. Hiermee realiseren en versnellen we projecten, mits de aanvragen voldoen aan de voorwaarden van de subsidieregeling. In 2023 stelden we de Knelpuntenpot tweemaal open voor aanvragen, met in totaal een subsidieplafond van € 4 mln. In de periode 16 januari tot en met 16 april 2023 stelden we de derde termijn open met een beschikbaar subsidieplafond van € 2,5 mln. Men overvroeg dit subsidieplafond ruimschoots. Na een extra verhoging van het subsidieplafond met € 1,5 mln stelden we de vierde termijn open. Dit was voor aanvragen in de periode 1 november tot en met 31 december 2023. De verwachting is dat het subsidieplafond volledig benut kan worden.

• Subsidieregeling Woonvormen senioren Zuid-Holland: Met deze subsidieregeling versnellen we de bouw van betaalbare woningen voor senioren. De woningen zijn levensloopbestendig en hebben een gemeenschappelijke ruimte voor ontmoeting en saamhorigheid. Deze subsidieregeling stelden we in 2023 opnieuw open. Dit keer met een subsidieplafond van € 1,7 mln. Alle gemeenten konden in dit kalenderjaar 1 aanvraag indienen voor deze subsidieregeling. Met 8 aanvragen is het budget in 2023 iets overschreden. Hierdoor krijgt de laatste aanvrager een lager bedrag dan aangevraagd. Totaal kunnen we met de subsidie 302 sociale huurwoningen en 153 middeldure huurwoningen versneld realiseren.
• Subsidieregeling Plankosten collectieve wooninitiatieven Zuid-Holland: In 2022 stelden we deze subsidieregeling voor het eerst open. Groepen die gezamenlijk een collectieve woonvorm (bijvoorbeeld geclusterde woningen voor ouderen of jongeren) willen bouwen, kunnen € 15.000,- aanvragen als bijdrage in de plankosten tijdens de haalbaarheidsfase. In tegenstelling tot de andere subsidieregelingen voor woningbouw die gericht zijn op gemeenten, zijn inwoners de doelgroep van deze subsidieregeling. Op basis van het subsidieplafond in 2023 van € 75.000,- vroegen 4 particuliere initiatieven subsidie aan. Hiermee kunnen ze hun idee voor een collectieve woonvorm verder uitwerken tot een projectplan. Hiermee putten we het budget nagenoeg uit.

3. Versnellen van locaties

• Hbo Traineeship Gebiedsontwikkeling: We breidden de Vliegende Brigade in 2023 uit met 10 hbo trainees Gebiedsontwikkeling. Zij leveren direct capaciteit bij 10 opdrachtgevers in onze provincie. Corporaties en gemeenten dienden in grote getalen opdrachten in om aanspraak te maken op een trainee. Daarna verspreidden en plaatsten we 10 trainees over alle regio's. Anders dan via de Vliegende Brigade-Subsidie, waarbij we experts en adviseurs inhuren, dragen deze trainees bij aan een gebiedsontwikkeling vanuit een juniorrol. Bijvoorbeeld als projectsecretaris of junior projectleiders. Ze produceren onderzoeken en participatietrajecten waar anders te weinig capaciteit voor is. Ze zijn in dienst van de provincie en krijgen 1 dag in de week een opleiding vanuit de provincie. Dit om ook op de lange termijn bij te dragen aan het versnellen van de woningbouw.
• Optoppen, aanplakken, uitplinten: In 2023 richtten we het programma Optoppen, Aanplakken en Uitplinten (OAU) in. Dit draagt bij aan de kennisdeling en samenwerking op het gebied van verdichting- en herstructurering in naoorlogse wijken. De potentie van OAU voor bestaande woongebouwen in de provincie Zuid-Holland is groot. Vergeleken met andere provincies in Nederland is dit zelfs het grootst. Het gaat om een potentiële toevoeging van tenminste 2,4% van de huidige woningvoorraad, goed voor minimaal 28.800 woningen. Het grootste deel van de opgave ligt bij de meergezins-corporatievoorraad met een bouwjaar tussen 1950 en 1980. Dit programma geeft instrumenten aan corporaties. Zij zijn samen met betrokken (Rijks)overheden en de markt dé aangewezen partijen om kennis over OAU te verspreiden en verder te standaardiseren. Onder andere in de ontwikkelingen in de conceptuele bouw voor OAU. Dat laatste is hard nodig om in korte tijd te kunnen voldoen aan de kwantitatieve en kwalitatieve woningbouwopgave in de provincie Zuid-Holland. Zo’n toekomstbestendige bijdrage valt of staat met de koppeling met thema’s als klimaatadaptatie, circulariteit en de energietransitie binnen het bestaande gebouw.
• Flexpool Verdichten en Mixen: Als de beschikbare middelen het toestaan, waaronder het beschikbaar komen van de derde tranche van de ‘Regeling specifieke uitkering flexibele inzet ondersteuning woningbouw’, zullen we in 2025 met een flexpool starten. Vergelijkbaar met de subsidieregeling Vliegende Brigade maken we extra capaciteit mogelijk ter bevordering van de woningbouw. De voorverkenning voor de financiering van die flexpool voerden we in 2023 uit. Anders dan de Vliegende Brigade loopt de Flexpool via een DAS (dynamisch aankoopsysteem). Daarmee zet de provincie dit met een directe opdracht  bij locaties in. Dit om kennisontwikkeling rondom het thema OAU te stimuleren. Flexpool Verdichten en Mixen zet specifiek in op naoorlogse wijken nabij HOV. We maakten kennis met potentiële deelnemers aan de flexpool in een netwerkbijeenkomst dit jaar. Hierbij was veel interesse vanuit architecten, stedenbouwkundigen, projectleiders en communicatie –experts. Zij willen direct bijdragen aan de woningbouwopgave in naoorlogse wijken.
• Versnelling locaties: Dit jaar zetten we vanuit PZH versnellers (medewerkers ten behoeve van versnellen gebiedsontwikkelingen) in om doorbraken te creëren in complexe gebiedsontwikkelingen. Daarin zetten zij het belang van de provincie om naar kansen en een constructieve samenwerking. Dit deden zij voor verschillende gebiedsontwikkelingen in de Oude Lijn: enerzijds door de verschillende informatiestromen richting de provincie te stroomlijnen en bestuurlijke keuzes sneller voor te leggen. Anderzijds door als verbinder een rol te spelen in externe processen en sneller tot een lokale samenwerkingsovereenkomst te komen.

Besluitvorming CID-Binckhorst
Het eerste omgevingsplan voor de Binckhorst realiseerden we in 2023, in aanbouw en in planning. Dit gaat om 5.000 woningen. Het tweede omgevingsplan is in voorbereiding en stellen we naar verwachting rond kwartaal 1 van 2026 vast. Het tweede omgevingsplan biedt naar planning ruimte voor 7.500 woningen. Dit brengt het totaal voor de Binckhorst op 12.500 woningen. In het Central Innovation District realiseren we ongeveer 13.500 woningen, een deel daarvan is al klaar. In beide deelgebieden heeft de gemeente Den Haag nu een sterke focus op het toevoegen van voorzieningen. Voor de Binckhorst is er een strategie voor behoud en toename van het aantal werkplekken. Om ruimte te behouden voor voldoende hoge milieucategorie-bedrijvigheid (HMC) stelden we een woon-werkakkoord op.

Het MIRT-project CID-Binckhorst bevindt zich in de planuitwerkingsfase. Deze fase startte medio 2023 en loopt door tot en met 2026. Vanaf 2027 starten we met de aanleg van het tramspoor.
Het No-regret-pakket is in planning en ontwikkeling, waaronder het Trekvlietspoor en de Velostrada. Onderdelen van dit pakket gaan in 2024 over naar het MIRT-project, met oog op de integraliteit van het project.

4. Versnellen binnen de bouwketen:
Op verschillende manieren - en met een diversiteit aan inzet van beschikbare middelen – zetten we het belang van uitvoering van betaalbare woningen stevig op de (bestuurlijke) agenda. Dit deden we samen met de relevante betrokkenen.
Door netwerken te verbinden, maakten we het voor partijen in de keten makkelijker elkaar te vinden, en de lijntjes kortte houden.

5. Woningbouwprogrammering:
Gedeputeerde Staten stelden op 24 januari 2023 de regionale woningbouwprogramma’s 2022 van de woonregio’s Alblasserwaard, Drechtsteden, Haaglanden, Hoeksche Waard, Holland Rijnland, Goeree-Overflakkee, Midden-Holland en de Rotterdamse regio vast. De regionale woningbouwprogramma’s vormen een belangrijke basis voor de 5 regionale realisatieagenda’s. Met de woningbouwprogramma’s kunnen planprocedures sneller doorlopen worden, zodat de bouw sneller kan starten. Jaarlijks actualiseren we de woningbouwprogramma's. In het tweede deel van 2023 startten we met deze actualisatie, die in we in kwartaal 1 van 2024 afronden.

Ruimtelijke Puzzel
Het College legde ter besluitvorming een nieuwe (ruimtelijke) koers voor aan Provinciale Staten. Duidelijk is dat we met ons huidige beleid niet alle opgaven en behoeften ruimtelijk kunnen ondersteunen, zonder daarbij in te leveren op kwaliteit, welvaart en leefbaarheid.

Deze koers is een eerste stap richting een toekomstbestendig Zuid-Holland. De koers is geen blauwdruk, maar geeft de richting aan voor een strategisch afwegingskader. Dit moeten we nog nader uitwerken en vervolgens nog in het provinciale omgevingsbeleid verankeren.

De nieuwe koers is tevens bedoeld als Ruimtelijk Voorstel aan de minister in het kader van de Ruimtelijke Puzzel. Daarnaast als input voor de nationale Nota Ruimte en als onze agenda voor het aangekondigde Ruimtelijk Arrangement met het Rijk.

Landschapspark Zuidvleugel

• Vlietzone: De gemeenten Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Leiden en de hoogheemraadschappen Delfland en Rijnland stelden in het voorjaar van 2023 het Toekomstbeeld voor de Vlietzone vast. Dit was onder regie van de provincie. De gemeente Den Haag besloot het Toekomstbeeld niet formeel vast te stellen, maar gaf wel aan het te hanteren als basis voor de uitwerking.
• Schiezone: Met de gemeente Delft maakten we nadere afspraken over de inhoudelijke voorwaarden en de timing van de subsidieaanvragen voor de 3 groene landschapsparkprojecten (rond Tanthofdreef, de fietsverbinding/ecoduct A13 en de Gelatinebrug). Hiervoor maakten PS eerder in de begroting €3 miljoen vrij.
• ook in de andere deelgebieden krijgt het Landschapspark Zuidvleugel verder vorm. Het Nationaal Groeifonds stelde bijvoorbeeld in het voorjaar van 2023 middelen beschikbaar. Hiermee kwam de financiering rond voor uitwerking van de Rivier als Getijdenpark, en de projecten Wantij (gemeente Dordrecht) en Feijenoord-eiland (gemeente Rotterdam). En voor 2 andere getijdenparken startten het afgelopen jaar de uitvoeringswerkzaamheden daadwerkelijk: het getijdenpark Keilehaven in het gebied Merwe-vierhavens en het stadsstrand van het Rijnhavenpark.

Ruimtelijke kwaliteit

Ruimtelijke kwaliteit gaat over belevings-, gebruiks- en toekomstwaarde. Het gaat dus niet alleen over ‘mooi’, maar ook over ‘nut’ en ‘duurzaamheid’. Van daaruit starten we vanuit ruimtelijke kwaliteit in principe geen zelfstandige projecten.We dragen juist zoveel mogelijk bij aan programma’s of adviseren op plannen van derden, zodat we de beschikbare capaciteit zo efficiënt mogelijk inzetten. We besteedden het budget dan ook met name aan beleidsontwikkeling, de adviezen van de Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit, en aan elementen waarvoor vanuit de programma’s geen financiële ruimte is

Flexwonen
Het programma Flexwonen zetten we ook in 2023 actief voort om de druk op de woningmarkt met een flexibele schil te ontlasten. Gemiddeld realiseerden we in de jaren 2022-2024 21% van de geplande flexwoningen in Zuid-Holland. De in 2022 en 2023 opgeleverde flexwoonprojecten, zijn te vinden in 18 van de 50 gemeenten. Soms is er sprake van meerdere projecten in 1 gemeente. Naast deze 18 zijn er 14 andere gemeenten in onze provincie waar de planvorming al zo ver is, dat we de oplevering in 2024 verwachten. In totaal kwamen er in 2023 2700 flexwoningen in Zuid-Holland bij.

Nieuwkomers
Met de toename van de instroom van Oekraïners, (andere) vluchtelingen en andere spoedzoekers besteedden we in 2023 veel aandacht aan de opvang van ‘nieuwkomers’. Hiervoor richtten we 4 Regionale Regietafels in, die een start maakten met het opstellen van regioplannen. Hierin staat hoe we aan de asielopgave voldoen. Om hierbij te helpen, stelde de provincie een ‘ruimtelijke strategie asielopvang’ vast. Vooruitlopend op de Spreidingswet maakten we op de Provinciale Regietafels in Zuid-Holland afspraken over het realiseren van 10.000 opvangplekken. 

Huisvesting arbeidsmigranten
We maakten in 2023 de nodige vorderingen met de inrichting van het landelijke huisvestingseffect. De tool voor gemeenten, die de VNG ontwikkelt met hulp van onder meer de provincie Zuid -Holland, is bijna klaar. Het Omgevingsbeleid met betrekking tot arbeidsmigranten is toegepast op casussen die zijn aangemeld bij de provincie. Daarnaast voerden we de nodige bestuurlijke overleggen en legden we werkbezoeken af.

Huisvesting statushouders
We sloten 2023 af met het behalen van 85% van de halfjaarlijkse taakstelling. Dit is gezien de omstandigheden, en vergeleken met de rest van de provincies, een goed resultaat (landelijk gemiddelde realisatie: 72%). Eind 2023 maakten we een aanzet met ideeën voor wijziging van het beleidskader. Deze werken we in de loop van 2024 verder uit en brengen we in procedure.

Gebiedsprogramma’s:
Hoeksche Waard/Zuid-Hollandse eilanden
Het afgelopen jaar werkten we aan het verbeteren van de Brede Welvaart. Dit deden we samen met de gemeenten op de eilanden van de Zuid-Hollandse Delta, het waterschap, de Regioboard en de betrokkenen. Uit de welvaartsmonitor blijkt dat de Zuid-Hollandse eilanden steeds beter scoren. Hierdoor is zichtbaar dat de inspanningen tot succes leiden.
Concreet betekent dit:

• We zetten stappen op het gebied van duurzaamheid, bijvoorbeeld door de productie van groene waterstof op Goeree-Overflakkee
• Toeristische gebieden maakten we beter bereikbaar en we versterkten de beleving.
• Op het gebied van duurzame landbouw zetten we vele projecten op, zoals de opening van een educatief inspiratiepunt foodlab, circulaire akkerbouw, strokenteelt, mobiel zonnepark, etc.
• De opzet van onderwijstafels leidde tot verschillende matches tussen onderwijsinstellingen en ondernemers in het gebied
• Om te komen tot een circulaire samenleving en afvalvermindering voerden we meerdere projecten uit.
• We zetten een programma op voor Waterpoort. Thema’s zijn recreatie, water, verzilting en beleving.
• Projecten uit het 3e deel van de regiodeal voerden we uit, en een 5e deel dienden we in bij het Rijk

Zuidplaspolder
In de Bestuurlijke Overeenkomst Ontwikkeling Middengebied Zuidplaspolder van 1 juli 2021 namen we een ontbindende voorwaarde op. Deze houdt in dat er voor 1 juli 2023 een Deelovereenkomst Mobiliteit ondertekend moet zijn. Hierin moeten de afspraken over de te nemen mobiliteitsmaatregelen zijn uitgewerkt. In juni 2023 ondertekenden de gemeenten Zuidplas, Rotterdam en Gouda, en Gedeputeerde Staten deze. Hiermee voldoen we aan de afspraak uit de bestuurlijke overeenkomst.
De gemeente Zuidplas legde in september 2023 het Ontwerpbestemmingsplan voor o.a. de nieuwe woningbouw en bedrijventerreinen ter inzage. Daarmee zette zij een belangrijke stap richting een onherroepelijk bestemmingsplan. Dat plan voor de nieuwe woningbouw en bedrijventerreinen, is nodig: het is een voorwaarde voor de verkoop van gronden van de Grondbank en de provincie in het Middengebied, aan de gemeente Zuidplas.

Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG)
Het ZH-PLG is ook de basis voor het Rijk om de middelen uit het Transitiefonds Landelijk Gebied en Natuur aan de provincies beschikbaar te stellen. Het gaat daarbij onder andere om middelen voor vernieuwende maatregelen en mogelijkheden voor aankoop, verplaatsing of verkleining van agrarische bedrijven, en groenblauwe dooradering (hoe droge landschapselementen (groen), en natte (blauw) samen een netwerk vormen). De provincie heeft beperkt eigen middelen voor vernieuwing, aankoop en cofinanciering van rijksregelingen.

Ook zetten we in op rijksmiddelen vooruitlopend op het Transitiefonds. Men verklaarde dit fonds na de val van het kabinet controversieel, en er is nog geen zicht op het beschikbaar komen ervan.
Het ZH-PLG kwam door zeer nauwe samenwerking met onze gebiedspartners, en een eenduidige aanpak, tot stand. De opgaven en uitdagingen zijn er namelijk zowel op het gebied van water en natuur, als landbouw en klimaat. Er ligt nu een toetsbaar voorontwerp voor het gebiedsprogramma ZH-PLG.  Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten bespraken dit voorontwerp ZH-PLG, maar stelden het niet vast. Vervolgens legden we deze ter toetsing voor aan het Rijk. In de aanbiedingsbrief bij het voorontwerp ZH-PLG voegden we de aandachtspunten van Provinciale Staten toe. Het voorontwerp deelden we ook met de gebieden en dient bovendien als basis voor de toekomstige budgetaanvraag bij het Rijk (aanvraag in te dienen op uiterlijk 1 april 2024 voor de subsidiabele periode 2024-2026). Deze rijksmiddelen komen beschikbaar via de begroting van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).

Programma Stikstof
In Zuid-Holland liggen 13 stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Binnen hun grenzen zijn provincies het bevoegd gezag hiervoor. De Vogel- en Habitatrichtlijnen beschermen de Natura 2000-gebieden. In enkele Natura 2000-gebieden in Nederland is het niet mogelijk om de door de richtlijnen beschermde soorten en habitats in stand te houden. Dit komt door verschillende drukfactoren, waaronder een te grote stikstofafzetting. De 3 pijlers voor uitvoering van het stikstofdossier bleven ook in 2023 staan: het herstellen van de natuur, het reduceren van stikstofuitstoot (zowel ammoniak als stikstofoxiden) en het mogelijk maken van maatschappelijke ontwikkelingen. De gebiedsgerichte aanpak voor de vermindering van ammoniak vindt plaats via het ZH-PLG.
Het Rijk is verantwoordelijk voor legalisering van de meldingen onder het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Als provincie pakken we hier echter een actieve rol; de legalisering laat inmiddels al lang op zich wachten. Hiervoor stelden we een plan van aanpak op voor 2023 en daarna.

Maatschappelijke ontwikkelingen zijn in toenemende mate verweven, complex en kennen vage grenzen. Een aanpak met standaardoplossingen en vaste procedures werkt niet. Vanuit de eigen bovenregionale rol heeft de provincie zicht op verwevenheid in vraagstukken, trends en bewezen aanpakmethoden (‘best practices’). Vanuit die rol ontwikkelen we kennis en verbinden we partners.
In een sterke samenleving zijn overheden en bestuur in staat om zich aan te passen aan de eisen van deze tijd. Als zij dat niet doen, voelen verschillende groepen mensen zich niet meer betrokken bij onze samenleving en democratie. We vinden het daarom belangrijk dat inwoners zich vertegenwoordigd voelen en ruimte hebben voor participatie (zowel digitaal als fysiek). Dat vraagt van de hele provinciale organisatie om een alerte en lerende houding, die de energie en het oplossend vermogen uit de samenleving weet te benutten. We maken daarbij tijdig en transparant keuzes in het participatieproces en hanteren daarbij het ‘participatiekompas’ .

We willen de kracht van de samenleving versterken door:

• Onze inwoners, organisaties en het bedrijfsleven vroegtijdig te betrekken bij besluitvorming en open te staan voor initiatieven vanuit de samenleving;
• Inzicht en kennis over maatschappelijke vraagstukken en ‘best practices’ te ontwikkelen en te delen.

Zuid-Holland levert met een brede, dynamische economie een bruto regionaal product van € 200 mld (21% van de totale Nederlandse economie). Maar Zuid-Holland scoort niet goed op diverse dimensies van brede welvaart, vooral gerelateerd aan milieu, natuur en verschillen in gezondheid en inkomen. Daarom zetten we ook in 2023 middelen en capaciteit in op vernieuwende activiteiten die bijdragen aan een versnelde overgang naar een duurzame en digitale economie. Wij droegen daarbij nadrukkelijk bij aan een inclusieve economie: een economie die niet alleen gericht is op de innovatieve koplopers, maar op alle ondernemers. Die niet alleen focust op ontwikkeling van innovaties, maar ook op de implementatie erna. Een inclusieve economie houdt hier ook in:

• Dat we alle regio’s van de provincie zo veel mogelijk de juiste zorg en aandacht geven, of het nu gaat om de grote steden of de gebieden daarbuiten,
• Dat wij talenten van allen benutten (op de arbeidsmarkt, of als ondernemer),
• De ontwikkeling van betaalbare innovaties ondersteunen,

Inclusieve robotisering stimuleren (waar dat kan mensen niet vervangen, maar hun productiviteit verhogen met behulp van technologie en met behoud van kwaliteit van arbeid).
En aan een ondernemers-inclusieve economie die niet alleen gericht is op de koplopers.

De provincie droeg in 2023 in bovenstaand perspectief bij aan nieuwe ontwikkelingen in het mkb en de economische topsectoren. Verder zetten we in op doorontwikkeling van fieldlabs en campussen. Dit alles waar mogelijk met nadruk op de transities. Ook ondersteunden we dit jaar innovatienetwerken, waarbij de focus specifiek lag op Maritiem, Eiwittransitie in relatie tot Industriële (‘witte’) biotechnologie, en Unmanned Aerial Vehicles zoals drones.

Ruimte voor ondernemen
Door de toenemende algemene ruimtevraag in Zuid-Holland staat ruimte voor ondernemen, vooral voor bedrijventerreinen, onder druk. In 2023 namen we in de module Wonen, Werken en Werelderfgoed van het Omgevingsbeleid nieuwe instrumenten op. Zij borgen dat er voldoende toekomstbestendige en kwalitatief goede ruimte voor bedrijventerreinen in Zuid-Holland blijft. Daarnaast maakten we op regionaal niveau afspraken over het in balans brengen en houden van vraag en aanbod van bedrijventerreinen. Dit deden we via het aanvaarden van regionale bedrijventerreinenvisies voor de regio’s MRDH, Midden-Holland en Zuid-Holland Zuid. Met behulp van ambassadeurs verhoogden we de organisatiegraad op bedrijventerreinen; een belangrijke voorwaarde voor het bereiken van doelen als verduurzaming en energietransitie. We sloten ook een Green Deal met het Instituut voor Natuureducatie (IVN) voor verduurzaming van bedrijventerreinen.
Met ons detailhandelsbeleid droegen we bij aan verbetering van de vitaliteit van stads- en dorpscentra. Binnen de Aanpak Winkelgebieden voerden we gesprekken met meerdere gemeenten hoe hun centrum vitaal te houden. Daarnaast stelden we een ambassadeur voor winkelgebieden aan. Door aanpassing van de Omgevingsverordening maakten we ons detailhandelsbeleid actueel.

Door thuiswerken en de huidige rente- en prijsontwikkelingen blijven er veel onzekerheden op de kantorenmarkt. We voerden een ‘behoefteraming kantoren’ uit om inzicht te krijgen in vraag en aanbod van kantoren in Zuid-Holland. Dit vormt de basis voor actualiseren van de regionale kantorenvisies in 2024.

Human Capital

De provincie investeerde in de afgelopen 4 jaar ter uitvoering van de provinciale economische agenda in menskracht en ‘skills’ voor bedrijven en instellingen in Zuid-Holland. De personeelstekorten en de mismatch op de arbeidsmarkt staan een succesvolle uitvoering van de economische agenda in de weg. Via een subsidieregeling en de inzet van een compact aanjaag- en ontwikkelteam werkt de provincie actief aan de beschikbaarheid van human capital. Met meer dan 150 partners, samenwerkend rond de Human Capital Agenda Zuid-Holland (HCA), zetten we in op structurele oplossingen. Dit moet ertoe leiden dat bedrijven kunnen beschikken over voldoende werknemers met de juiste scholing en vaardigheden; nu en in de toekomst. En dat inwoners in Zuid-Holland wendbaar zijn en kunnen meekomen met alle veranderingen in de economie.

Het jaar 2023 was het laatste jaar uit de collegeperiode 2020-2023. In deze vierjaarsperiode realiseerden we in totaal 13 deelakkoorden in diverse regionale sectoren. Daarbij leidde de subsidie van de provincie tot ruim € 30 mln cofinanciering. Onder andere stellen we circa 20.000 werknemers in staat zich te ontwikkelen, ondersteunen we ruim 3.000 werkgevers in het gebruik van hun human capital, geven we aan circa 3.300 flexwerkers een ontwikkelperspectief, en helpen we 20.800 werkzoekenden aan werk.

Erfgoed en cultuur zijn van onschatbare waarde voor onze provincie. Door onze inzet op het behoud van erfgoed, bewaren we de identiteit van dorpen en steden en wordt onze provincie aantrekkelijker voor inwoners en toeristen. In 2023 droegen wij bij aan het behoud van erfgoed door de restauratie, herbestemming en verduurzaming van rijksmonumenten te ondersteunen. In de erfgoedtafels werkten wij samen met vele vrijwilligers, medeoverheden, maatschappelijk middenveld en ondernemers, aan het beter beleefbaar maken van onze erfgoedlijnen. Daarnaast positioneerden we erfgoed en archeologie steviger in grote ruimtelijke transitieopgaven.

De provincie Zuid-Holland is ook een rijk archeologisch gebied. Ook in 2023 konden inwoners in Zuid-Holland kennismaken met de bijzondere historische vondsten in hun bodem. Ook bewaarden wij onze vondsten zorgvuldig in het Provinciaal Archeologisch Depot. Om in de toekomst deze wettelijke taak naar behoren te kunnen blijven uitvoeren, werkten we in 2023 verder aan de voorbereidingen voor het realiseren van een nieuw archeologisch depot.

Actief of passief aan cultuur meedoen, zorgt voor persoonlijke ontwikkeling en draagt in belangrijke mate bij aan ons welbevinden. In de Begroting 2023 constateerden wij al dat de deelname aan culturele voorzieningen in Zuid-Holland relatief laag is. Om deelname te stimuleren, werkten we met de instellingen in de basisvoorziening verder aan goede en gespreide cultuurparticipatie in Zuid-Holland. Verder versterkten we de samenwerking met gemeenten op het gebied van cultuur. Daarnaaststelden we het Fonds Cultuurparticipatie Zuid-Holland in: dit ondersteunt culturele instellingen eenmalig om bovenlokaal samen te werken en meer publiek te bereiken.

2023 stond voor veel organisaties in het teken van herstel van de culturele sector. Gelukkig konden we na de coronaperiode weer bouwen aan een groter bereik van cultuur en aan de beleving van erfgoed. Helaas vertraagden wel enkele projecten of werden ze uitgesteld. Dit kwam door prijsstijgingen, de krappe arbeidsmarkt en een tekort aan materialen  Ook is een klein aantal projecten niet of in aangepaste vorm doorgegaan. (Los van de Jaarrekening 2023 doen wij u een voorstel om de middelen die hier mee gemoeid zijn, alsnog te kunnen inzetten voor erfgoed in Zuid-Holland).

De provincie Zuid-Holland werkte aan verbetering van de milieukwaliteit in Zuid-Holland. De provincie versterkte de milieukwaliteit als integraal onderdeel van een goede leefomgeving verder. Dit door  onder andere de programma’s rond luchtkwaliteit, Zeer Zorgwekkende Stoffen, aanpak van geluidhinder en omgevingsveiligheid. De provincie werkte actief mee aan het verbeteren van het landelijke stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving binnen het interbestuurlijk programma VTH (IBP VTH). Daarnaast werkten we binnen Zuid-Holland verder aan de doorontwikkeling van de Zuid-Hollandse omgevingsdiensten.
Ook werkten we aan bescherming en benutting van de kwaliteiten van het bodem- en grondwatersysteem. Dit met als doel dat er geen bodemverontreinigingen meer zijn die leiden tot onaanvaardbare menselijke, ecologische en verspreidingsrisico’s. Daarnaast rondden we voor de diverse onderwerpen de voorbereidingen voor de Omgevingswet af. De invoering is nu de volgende stap.

De provincie ondersteunde en stimuleerde het buiten zijn en bewegen van onze inwoners. Zowel om te ontspannen als om fysiek actief te zijn. We onderhielden de recreatievoorzieningen in Zuid-Holland en de kwaliteit ervan nam toe. Hierdoor is het groen op een aantrekkelijke manier beter bereikbaar (juist ook vanuit de stad). Daarnaast is het landschap beter beleefbaar, zowel op en vanaf het water, als over land.  We verbeterden ook de aansluiting tussen de verschillende groenblauwe netwerken. Zo krijgen we een aantrekkelijke overgang van stedelijk naar landelijk gebied. Door extra subsidiemiddelen beschikbaar te stellen, hielp de provincie de gevolgen op te vangen van het toenemende gebruik van, en de druk op recreatieve voorzieningen

De effecten van klimaatverandering (weers-extremen, zeespiegelstijging) en bodemdaling hebben impact op de gezondheid en veiligheid van onze inwoners, de robuustheid van onze natuur, gebouwen en infrastructuur en aantrekkingskracht voor nieuwe investeringen (concurrentiekracht/vestigingsklimaat).  

In 2023 zijn de nieuwe klimaatscenario's zijn het KNMI beschikbaar gekomen. In die scenario's wordt de blik van 2050 verlegd naar 2100 en voor het stijgen van het zeewater wordt zelfs voorzichtig gekeken naar 2300. Uit de scenario's komt helder naar voren dat de inspanning die nodig is om Zuid-Holland een aantrekkelijk vestigingsklimaat te behouden  
Dat het klimaat verandert en het weer steeds meer extremen kent wordt inmiddels algemeen aanvaard. De noodzaak om hiermee rekening te houden begint langzaam in te dalen. In de praktijk wordt nog onvoldoende rekening gehouden met de gevolgen van klimaatverandering.

In 2023 hebben wij met behulp van incidentele middelen de uitvoering van maatregelen om Zuid-Holland waterrobuust en klimaatbestendig gestimuleerd. Hiervoor is een subsidieregeling ontwerpen waarmee de uitvoering van grootschalige maatregelen en innovatie op klimaatadaptatie zijn ondersteund.    

• Met behulp van deze subsidieregeling zijn diverse wijken klimaatadaptief gemaakt (o.a. in Vlaardingen en Leiden). Pilots zijn gestart om drinkwater te besparen en stadsnatuur te beschermen.
• Het programma klimaatadaptatie is extern geëvalueerd. Resultaten hiervan zijn met de u gedeeld.

In 2023 hebben wij een externe evaluatie van het werkveld klimaatadaptatie uitgevoerd. Gebleken is dat de provincie Zuid-Holland op systematische wijze invulling heeft gegeven aan de concernopgave, dat er belangrijke resultaten zijn geboekt en dat er samenwerking met belangrijke externe partners is opgezet. Tegelijkertijd is er geconcludeerd dat de urgentie nog onvoldoende wordt gevoeld. Op basis hiervan is geadviseerd de concernopgave in de komende collegeperiode voort te zetten.   

In 2023 brachten we het compleet maken van het natuurnetwerk weer een stap dichterbij. Zo maken we de natuurgebieden in Zuid-Holland robuust en verbinden we ze met elkaar. Naast dat er conform de streefwaarde nieuw ingerichte hectares natuur bij kwamen (84 ha gerealiseerd, streefwaarde 88 ha), staken we veel energie in de zorgvuldige voorbereiding van de uitvoering: uitgebreide gebiedsprocessen leidden tot vastgestelde inrichtingsplannen. Voor deze vastgestelde inrichtingsplannen vonden de voorbereidingen plaats om de aanbesteding te kunnen starten. Nog niet alle benodigde hectares zijn beschikbaar voor de realisatie van natuur. conform het door PS vastgestelde Handelingskader NatuurNetwerk Nederland (NNN) werkten we aan een realisatiestrategie voor het tijdig beschikbaar krijgen van de benodigde gronden.

De bestaande natuur in Zuid-Holland is in stand gehouden door de planologische bescherming van het NNN en door het faciliteren van natuurbeheer. In Zuid-Holland zetten we belangrijke stappen om meer inzicht te krijgen in het behalen van de VHR-doelen per Natura 2000-gebied. Er is een sterke relatie tussen de natuurdoelen behalen, de stikstofproblematiek oplossen en overige factoren die druk op de natuurkwaliteit veroorzaken. De aanpak van deze factoren komt terug in het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG).

Biodiversiteit
Om de biodiversiteit in de steden, het agrarisch gebied en recreatiegebieden te vergroten, stelden we stimuleringsmaatregelen vast. Ook verstrekten we subsidies voor het versterken van natuurwaarden buiten de natuurgebieden, onder andere voor de aanleg van (voedsel)bossen, weidevogelgebieden, leefgebieden van icoonsoorten, en bijenlandschappen.

Concreet::

• Natuurinclusief handelen vergrootten we in alle provinciale opgaven.
• In 2023 versterkten we via verschillende sporen natuur binnen én buiten de natuurgebieden. Zo:

• Belegden we de basis om de uitvoering Groene Cirkel Bijenlandschap van de regio Leiden uit te breiden naar een Zuid-Holland-dekkend Bijenlandschap.
• Verkregen we meer inzicht in de problematiek van kuikenoverleving in natuurgebieden en het agrarisch gebied.
• Kwam de inrichting van het weidevogelgebied in de Zoetermeerse Meerpolder tot afronding. Tijdens het broedseizoen maakten weidevogels al volop gebruik van het gebied.
• Maakten we het mogelijk dat agrarische collectieven beheerafspraken konden maken met agrariërs voor het natuur- en landschapsbeheer in het agrarisch gebied.

Kunnen gemeenten, burgers en bedrijven aan de slag met de aanleg van (voedsel)bossen, door de beschikbaar gestelde middelen.

Faunabeheer
Het streven is een gezond evenwicht in dieren- en plantenpopulaties, waarbij we de belangen van natuur en samenleving zorgvuldig afwegen. Waar nodig namen we maatregelen, bijvoorbeeld om flora en fauna, openbare veiligheid en volksgezondheid te beschermen, (landbouw)schade te beperken of vanwege andere wettelijke belangen.

IBP Zuidwestelijke Delta
We ondersteunden projecten met subsidies waardoor de boeren beter kunnen vernieuwen en bedrijven verduurzamen. Zo kan het gebied aantrekkelijker worden en de aandacht voor zoet water in de bedrijvigheid van boeren toenemen. Dit gebeurt op 3 niveaus: bedrijfsniveau, landschap- en eilandniveau, en op delta-niveau. Op bedrijfsniveau zijn 260 boeren betrokken, op eilandniveau wordt samengewerkt met 12 overheden en op delta niveau komen 60 partijen (overheden, kennis en maatschappelijke partijen) samen.
Daarnaast deden we leerervaringen op die we kunnen gebruiken voor het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG).

GLB NSP
Eerste subsidieopenstellingen in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid Nationaal Strategisch Plan (GLB NSP). In 2023 startten de eerste openstellingen voor Liaison Entre Actions de Développement de l’Économie Rurale (LEADER)-beheerkosten (deelplafond is € 2 mln) en niet-productieve investeringen in watersystemen (deelplafond is € 6 mln).

Subsidieverlening voor coaching/bedrijfskundig advies
De Subsidieregeling Groen (Srg) pasten we aan. We voegden een subsidieparagraaf toe waarmee we subsidie openstellen voor adviesgesprekken over bedrijfsbeëindiging, bedrijfsopvolging of verduurzaming van de ondernemer.

Subsidieverlening voor de aanleg van Waterinfiltratiesystemen gecombineerd met verduurzamingsmaatregelen
Deze subsidiemogelijkheid namen we op in de Subsidieregeling Groen (Srg). In 2023 stelden we de regeling open voor aanvragen. Hiermee verminderen we de uitstoot van broeikasgassen en verbeteren we tegelijkertijd de kwaliteit van natuur en milieu.

Verkenning natuurinclusieve landbouw
In deze verkenning onderzochten we hoe natuurinclusieve landbouw invulling kan geven aan de verduurzamingsopgave van de landbouw. We onderzochten wat er nodig is om landbouw en natuur meer met elkaar in evenwicht te brengen en te komen tot een gemeenschappelijke taal. We bekeken wat er nodig is om een denkomslag te maken: van natuur als belemmering naar natuur als kans. Dat is belangrijk om daar vervolgens afspraken over te kunnen maken. We stemden de ambtelijke verkenning met diverse betrokkenen af. We signaleerden diverse knelpunten. We startten een uitvoeringsprogramma om die op te gaan lossen. Ook startten we met de verkenning om natuurinclusieve landbouw beter te verankeren in het provinciaal Omgevingsbeleid.

Landbouw Loket
Het landbouwloket van de provincie biedt een communicatiekanaal richting de sector en is in toenemende mate belangrijk geworden.

Agrarisch netwerk
Via diverse kanalen werkten we aan het verder opbouwen en onderhouden van netwerken. Dit deden we met zowel de boeren als de keten om hen heen (banken, coöperaties en toeleveranciers). De kanalen waren bijvoorbeeld het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZHPLG), Groene Cirkels, Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland (IBP VP) en Voedselfamilies, Dit resulteerde in een groei in de projecten.

Voedselfamilies
In 2023 organiseerde Voedselfamilies een serie netwerkbijeenkomsten over verdienvermogen, korte ketens, financiering van verduurzaming, voeding en gezondheid. Verder was er veel inzet op het opzetten van een fieldlab Regeneratieve Akkerbouw. Dit leidde onder andere tot een subsidie vanuit het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) om het fieldlab verder te ontwikkelen. In het kader van het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG) droeg Voedselfamilies bij aan het ontwerpen van de ‘leer- en realiseeromgeving landbouwtransitie’.

Fieldlabs
In 2023 startten we met de ontwikkeling van het concept van zogenoemde 'fieldlabs’. Fieldlabs zijn gericht op het testen van duurzame oplossingen voor vraagstukken in de landbouw. Er waren middelen beschikbaar om 5 van deze fieldlabs te financieren. De resultaten van deze fieldlabs stellen boeren beter in staat om toekomstperspectief te realiseren.

Groene Cirkels

• Start integrale gebiedsontwikkeling Barrepolder
• Impuls vanuit ‘Groene Cirkel Living Lab’ aan de verkenning van biodiverse sloten in de Alblasserwaard.
• Afronding langjarig programma ‘Kruidenrijk grasland’
• Verkenning ‘Mest is goud’ naar belangen akkerbouwers bij kwalitatief hoogwaardige mest
• Samenwerkingsafspraken McDonald's over regeneratief landbouwprogramma FarmFiet
• MKBA voor de wijk De Staart in Dordrecht en Bospolderplein in Rotterdam
• Omgevingsscan biodiversiteit, gezondheid en klimaatadaptatie schoolplein De Provenier, Stadshart Alphen aan den Rijn en de Staart.
• Het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) biedt in het personeelsrestaurant een assortiment dat (bijna) geheel bestaat uit lokale producten van boeren die werken aan een gezonde bodem en biodiversiteit.
• Proeftuin Noordwijk inspireert toonaangevende Noordwijkse chefs om vaker te kiezen voor lokale, duurzame seizoensteelt.

• In 2023 keurde de provincie 1 projectplan voor dijkversterking goed. De provincie coördineerde ook de vergunningsaanvragen hiervoor.
• We herzagen de ambtelijke leidraad ‘procedure goedkeuring dijkversterkingen Zuid-Holland’. Deze leverden we in december 2023 op. Daarmee is deze actueel bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet.
• In de wijziging van de provinciale omgevingsverordening namen we de aanpassing van de omgevingswaarde (norm) van enkele regionale waterkeringen op.
• Mede op initiatief van Zuid-Holland voerde een externe partij een bovenregionaal onderzoek uit naar extreme neerslag in Zuid-Holland. Het rapport ‘Casestudie Zuid-Holland: Analyse grootschalige wateroverlast' kwam in januari 2023 tot oplevering. We voerden het onderzoek uit in samenwerking met de Zuid-Hollandse waterschappen, veiligheidsregio’s en de gemeenten Rotterdam en Dordrecht.
• Samen met de waterschappen maakten we in 2023 een start met het onderzoeken hoe we in de toekomst om willen gaan met wateroverlast. Dit is noodzakelijk om invulling te kunnen geven aan de water-/klimaatadaptatiedoelen die onderdeel zijn van het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG).
• Samen met de waterschappen stelde de provincie een klimaatonderlegger op. Hiermee gaven we een eerste uitwerking aan het principe ‘Water en bodem sturend’. De klimaatonderlegger is een set aan kaarten die inzicht geeft in de uitdagingen die water, bodem en klimaat meegeven voor bebouwing, landbouw en natuur. De klimaatonderlegger is benut in de voorbereiding van het ZH-PLG en het Ruimtelijk Voorstel.
• Met waterschappen werkten we in het kader van de Kaderrichtlijn Water (KRW) aan diverse concrete (inrichtings)projecten. Denk hierbij aan vissenbossen en een onderzoek naar rivierkreeften, om de waterkwaliteit te verbeteren.
• Binnen de Subsidieregeling Groen stelden we de paragraaf Verbeteren Waterkwaliteit open. De provincie ontving een aantal aanvragen, waarvan ze er 1 onder de subsidieregelinggoedkeurde.
• We voerden doorlopend beheer en onderhoud uit aan de provinciale grondwatermeetnetten. Ook waren er gedurende het hele jaar metingen van de grondwaterstanden en stijghoogten om de grondwaterkwantiteit te monitoren.
• De informatievoorziening voor uitvoeringsprojecten en grondwateronttrekkingen verbeterde. Hiervoor optimaliseerden we het primair meetnet grondwaterstanden en stijghoogten in 2023. We bouwden een cluster van zo’n 20 putten om zodat we real time kunnen meten met telemetrie.
• We leverden de grondwaterkwaliteitsmetingen van de provincie Zuid-Holland aan de Basis Registratie Ondergrond (BRO). Hiermee voldoet de provincie voor grondwater aan haar wettelijke registratieverplichting. Deze vloeit voort uit de wet Basis Registratie Ondergrond.
• De provincie Zuid-Holland gaf opdracht voor het opstellen van 2rapporten in het kader van grondwater. Door de uitkomsten van de rapporten kregen we meer inzicht in de grondwaterkwaliteit en grondwateronttrekkingen.
• Met betrekking tot het saneren van grondwater, namen we in de Zuid-Hollandse Omgevingsverordening (ZHOV) regels op, gericht op het behalen van de KRW-doelen. We maakten afspraken met de omgevingsdiensten over de uitvoering van deze nieuwe taak voor Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH). Dit alles was als voorbereiding op het ingaan van de Omgevingswet per 1 januari 2024We namen het jaarlijkse besluit voor de aanwijzing van zwemwaterlocaties. We breidden de lijst uit met 3 nieuwe zwemwaterlocaties. De provincie vroeg het RIVM om onderzoek te doen naar de gezondheidsrisico’s in zwemwater waarin PFAS is aangetroffen. Op basis daarvan volgde een negatief zwemadvies voor 3 zwemlocaties.
• We ondertekenden de bestuursovereenkomst ‘Zoetwatermaatregelen Deltaplan Zoetwater 2022 – 2027’. Dit deden we samen met onze partners in de zoetwaterregio West-Nederland (3 provincies, 6 waterschappen). De provincie Zuid-Holland speelde als coördinator van de zoetwaterregio West-Nederland een belangrijke rol in de voorbereiding van deze overeenkomst. De provincie faciliteert voor een aantal maatregelen de cofinanciering uit het Deltafonds.
• In 2023 sloot de provincie met enkele partijen een intentieovereenkomst voor het realiseren van een gezamenlijke ondergrondse opslag. Deze is voor zoet water in het gebied de Hooghe Beer, in het Westland. Na het aangaan van de intentieovereenkomst volgde een subsidie (provinciale bijdrage en bijdrage vanuit het nationaal Deltafonds).
• De provincie bereikte overeenstemming tussen het waterschap en de gemeente over de nieuwbouwlocatie voor de Afvalwaterzuivingsinstallatie (AWZI) Vergulde Hand (nieuwbouw huidige AWZI De Groote Lucht). Deze nieuwe AWZI, met een capaciteit die gelijk is aan afvalwater van circa 400.000 inwoners en bedrijven, is een grote investering om de zuivering van stedelijk afvalwater toekomstbestendig te houden.

We zijn een kennisintensieve organisatie, waar vakmensen hun werk doen en waarde toevoegen aan complexe maatschappelijke opgaven. Binnen onze organisatie werken daarom mensen met diverse achtergronden en expertises. Zuid-Holland is een regenboogprovincie. Wij zijn een diverse en inclusieve organisatie. Racisme, antisemitisme, discriminatie en uitsluiting worden niet getolereerd. Instroom van jonge medewerkers, doorstroom en behoud van kennis en ervaring in de organisatie vinden we belangrijk. We zetten in op talent. We lopen bij het aanbieden van participatiebanen voorop.

De Zuid-Hollandse organisatie zet samen met haar werknemers in op het vergroten van de slagkracht van de provinciale organisatie. We zetten in op een doelgerichte en kostenbewuste organisatie. Het is belangrijk dat we in onze eigen organisatie voldoende kennis en capaciteit hebben om onze taken uit te voeren. We grijpen niet te snel naar tijdelijke teams en contracten, maar erkennen dat een flexibele schil nodig is. Zeker voor bijzonder gespecialiseerde kennis blijft inhuur noodzakelijk. We werken steeds meer opgavegericht en integraal en daarmee werken we aan één uitvoeringsagenda. De Omgevingswet biedt goede mogelijkheden om dit verder te ontwikkelen.

Digitalisering verandert fundamenteel de wijze waarop onze samenleving functioneert en daarmee de wijze waarop wij onze provinciale doelen realiseren. Nieuwe processen, nieuwe mogelijkheden en nieuwe samenwerkingen ontstaan door intensief gebruik van data en snel veranderde technologische mogelijkheden. Wij zien duurzame informatievoorziening en digitalisering als middelen om onze ambities als provincie te bereiken waarbij inwoners en samenleving centraal staan. Digitalisering raakt namelijk elke taak die de provincie uitvoert en elke opgave waaraan zij werkt, zeker in de uitvoeringsfase.

Onze werkwijze kenmerkt zich door de volgende uitgangspunten:

1. ‘Practice what you preach’. Wat de provincie vertelt aan anderen voert zij in haar eigen organisatie ook door;
2. Opgavegericht werken en het inzetten van strategische personeelsplanning;
3. Leren en professionaliseren. Als organisatie leren we voortdurend, maken we meer participatie mogelijk, en werken we aan inclusiviteit en digitaalvaardigheid;
4. Wij stellen ons op als proeftuin en ‘launching customer’. De provincie verwerkt leerervaringen vervolgens in beleid en projecten;

Alle bedrijfsvoeringsdisciplines zijn betrokken bij de realisatie van de opgaven.

In 2023 lijkt de mobiliteit en de spitsdrukte op de weg verder te zijn toegenomen tot een vergelijkbaar niveau van voor corona. Het gebruik van de elektrische fiets nam fors toe, maar daar staat tegenover dat er minder wordt gefietst met een gewone fiets. Het totaalvervoer van goederen nam licht af door bijvoorbeeld inflatie en de oorlog in Oekraïne. Het gebruik van het openbaar vervoer neemt weliswaar weer toe sinds de afschaffing van de coronamaatregelen, maar deze groei verloopt langzamer dan bij de auto: het aantal reizigers is nog onder het niveau van 2019. Het openbaar vervoer heeft meer dan andere vervoerwijzen te maken met de effecten van structureel meer thuiswerken en digitaal vergaderen sinds de coronapandemie.

De Tweede Kamer besloot in 2023 om structurele middelen beschikbaar te stellen voor het openbaar vervoer (verlaging tarieven en verhoging kwaliteit). Dit deed zij om het openbaar vervoer draaiend te houden en aantrekkelijker te maken. Regionale overheden in Zuid-Holland (waaronder de provincie) krijgen een deel van deze middelen voor het regionaal openbaar vervoer zoals trein, metro, tram en bus.
Om de mobiliteitsgroei op te vangen en ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken, bereidden we diverse projecten voor en voerden we deze uit. Ook maakten we afspraken met het Rijk en de regionale partijen over toekomstige investeringen voor verstedelijking.

Het Rijk pauzeerde voor de provincie Zuid-Holland de projecten A15 Papendrecht-Gorinchem en A4 Haaglanden-N14. Dit vormt een bedreiging voor de bereikbaarheid van de provincie en geeft extra druk op de diverse economische clusters zoals de haven van Rotterdam en de Greenports, en op ruimtelijke ontwikkelingen zoals de woningbouwopgave. De provincie en andere regionale partijen gingen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in gesprek over de knelpunten die hierdoor ontstaan en wat gedaan zou moeten worden ter compensatie van het pauzeren.

Voor efficiënt goederenvervoer waren we een samenwerkingspartner voor (inter)nationale partijen. Hierbij stimuleerden we duurzame scheepvaart en een verandering van vervoerwijze (‘modal shift’) van weg naar binnenvaart en spoor.

Ook in 2023 zetten we ons met diverse partners in voor digitalisering en automatisering van de mobiliteit (‘Smart Mobility’). We maakten afspraken over standaardisatie, verzameling en ontsluiting van mobiliteitsdata. Daarnaast ontwikkelden we met behulp van data-applicaties om de doorstroming te verbeteren.
We gingen door met het in 2022 opgerichte Zuid-Holland Bereikbaar. Dit is een samenwerkingsorganisatie van diverse overheden waarin zij de planningen van werkzaamheden goed op elkaar afstemmen, omleidingsroutes bepalen (verkeersmanagement), hinder zoveel mogelijk voorkomen door goede communicatie, alternatieve vervoerswijzen aanbieden en afspraken maken met het bedrijfsleven om hinder tegen te gaan. Dit gaat over personen- en goederenvervoer. Daarbij kijken we ook of we gedrag structureel kunnen veranderen.

(Beleids-)keuzen die hieronder vallen:

• Goed functionerende provinciale infrastructuur;
• Toekomstbestendige infrastructuur;

Het is onze wettelijke plicht om de provinciale wegen, vaarwegen, bruggen en sluizen in Zuid-Holland te beheren en te onderhouden. Ook in 2023 werkten we aan goede beschikbaarheid van de provinciale infrastructuur. Dit deden we door met schouwrondes en inspecties de technische staat te monitoren. De informatie gebruikten we om het noodzakelijke onderhoud doelmatig te plannen en uit te voeren. Daarnaast houden medewerkers van de provincie toezicht op een juist gebruik van de infrastructuur. Als het nodig is, treden ze handhavend op. Met een gecoördineerde aanpak beperken we waar mogelijk de impact van incidenten op de doorstroming. Beweegbare bruggen bedienen we met oog voor de belangen van zowel weggebruiker als vaarweggebruiker. Ook werken we steeds aan vernieuwende, digitale oplossingen om de provinciale infrastructuur goed te laten werken, zoals apps voor diverse inspecties.
Een goede samenwerking met externe partijen als ingenieursbureaus en aannemers is cruciaal noodzakelijk voor de goede prestaties. Daarom steken we veel energie in marktconsultaties en evaluaties. Bij aanbestedingen zoeken we ook altijd het meest passende contract bij het werk. Het twee-fasecontract bij het planmatig onderhoud van beweegbare kunstwerken is daar een voorbeeld van. In de Beleidsprestatie 2-2-1 werken we een aantal onderwerpen nader uit. In de paragraaf ‘onderhoud kapitaalgoederen’ geven we inzicht in de technische staat van het gebied.

Waar dit haal-, betaal- en voldoende betrouwbaar was, zetten we stappen om duurzaamheidsthema’s verder te borgen in ons beheer en onderhoud, en zo bij te dragen aan een toekomstbestendige infrastructuur. Zie voor meer informatie ’Wat hebben we hiervoor gedaan’, Beleidsprestatie 2-2-2.

We breidden in 2023 het aandeel zero-emissie-ov in Zuid-Holland uit. Door de nieuwe overeenkomst in Zuid-Holland-Noord zal dit versnellen. De ondersteuning van de regio’s voor laadpalen was zo effectief dat we in Zuid-Holland inmiddels koploper zijn in het aantal laadpalen per inwoner. Zorgwekkend is wel dat de CO2-uitstoot van mobiliteit nauwelijks daalde. Dit komt mede doordat er meer inwoners  in Zuid-Holland bijkwamen, en de uitstoot per vervoerswijze maar beperkt daalde.

Op basis van voorlopige informatie lijkt dat het aantal verkeersslachtoffers in 2023, zowel doden als gewonden,  niet afnam. Dit ondanks onze inspanningen op veiligere infrastructuur, het stimuleren van veiliger gedrag en effectievere handhaving.
In 2023 versterkten we de samenwerking op de thema’s: veiliger maken van infrastructuur, stimuleren van veiliger verkeersgedrag, en effectievere verkeershandhaving in heel Zuid-Holland. Dit om de verkeersveiligheid in onze provincie te verbeteren, met name op N-wegen en andere wegen buiten de bebouwde kom. Vanuit een nieuw opgestart overleg maken we samen met partners als politie, openbaar ministerie en maatschappelijke partijen, concrete afspraken over veiliger verkeer.