De provincie streeft naar een financieel gezonde huishouding. Dit is van belang voor de rechtmatigheid van het provinciale handelen en voor de maatschappelijke legitimiteit van de provincie. De provincie werkt immers direct dan wel indirect (via het Rijk) met belastinggeld van burgers en bedrijven.

Een financieel gezonde huishouding komt in de eerste plaats tot uitdrukking in een sluitende begroting, waarin baten en lasten meerjarig met elkaar in evenwicht zijn. In de tweede plaats moet de provincie beschikken over voldoende weerstandscapaciteit. Deze is nodig om financiële consequenties van (niet-begrote) risico’s op te kunnen vangen.

De provincie streeft naar een belastingdruk die past bij het provinciale voorzieningenniveau. De opcenten op de motorrijtuigenbelasting is veruit de belangrijkste belastingheffing van de provincie. Provinciale Staten stellen jaarlijks het opcententarief vast. Dit tarief is gebonden aan een wettelijk maximum, dat jaarlijks door het Rijk (op basis van de inflatieontwikkelingen) wordt aangepast.

Openbaar bestuur

• De opgaven waar het openbaar bestuur voor staat, zijn de afgelopen jaren complexer geworden. Vooral de transitieopgaven, maar ook thema’s zoals ondermijning en digitalisering vragen meer van het lokaal bestuur. Dit vraagt op lokaal niveau om meer kennis, expertise, betrokkenheid van de samenleving en een solide financiële huishouding. Wij zetten ons als provincie in om gemeenten te ondersteunen bij deze opgaven en de samenwerking tussen gemeenten te bevorderen. Bijvoorbeeld door middel van kennissessies en trainingen voor goed openbaar bestuur. Als gemeenten niet goed presteren, grijpen we in.
• Weerbaarheid tegen ondermijnende criminaliteit is een urgent maatschappelijk vraagstuk. De vermenging van boven- en onderwereld is een gevaar voor onze rechtstaat en vermindert het vertrouwen in de overheid. De provincie voorkomt misbruik van de provinciale faciliteiten door het uitvoeren van de wet BIBOB, als ondersteuningvan de lokale aanpak van gemeenten en burgemeesters. In de gebiedsaanpakken leveren we maatwerk om weerbaarheid te vergroten.

Lobby en Europa

• EU-subsidies zijn een belangrijke financieringsbron bij de realisatie van onze regionale opgaven. Wij blijven samenwerken met en ondersteunen van onze regionale partners in Zuid-Holland om optimaal gebruik te blijven maken van EU- subsidie mogelijkheden.
• Beleid en wetgeving vanuit de Europese Unie en het Rijk stellen in grote mate het kader vast waarbinnen wij de Zuid-Hollandse ambities op deze opgaven moeten realiseren. Om hier als provincie invloed op uit te blijven oefenen blijven we inzetten op public affairs, zowel in Brussel als Den Haag. Bij elke lobby-inzet wegen we af of we meegaan in de IPO-brede lobby of een eigen lobbytraject starten. Zo zorgen we op diverse niveaus voor een structurele, efficiënte en integrale lobby die nodig is om onze Zuid-Hollandse ambities te kunnen realiseren.

Omgevingswet/ beleid

• Wij zijn klaar voor de invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2024.
• Onze inzet is een herziening van het omgevingsbeleid per jaar. Hierdoor kunnen we inspraak en participatie goed vormgeven en voorkomen we dat procedures voor herzieningen door elkaar gaan lopen.

Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG)

• Wij vinden het belangrijk dat naast boeren, natuurorganisaties en overheden ook onze inwoners betrokken zijn bij de inrichting van onze provincie.
• We zijn gebiedspartner en gebiedsautoriteit. Als gebiedspartner werken we nauw samen met andere gebiedspartners. We zijn richting onze partners transparant over onze rol, taken en verantwoordelijkheden en inzet van bevoegdheden. Wij zetten onze instrumenten in voor het algemeen belang van het Zuid-Hollands landelijk gebied en voor belangen van gebiedspartners om bij te dragen aan oplossingen voor de gebieden. We stellen ons in deze grootschalige transitie op als leider en maken waar nodig keuzes voor een vitaal landelijk gebied. Via het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG) worden de doelen op het gebied van natuurherstel, water, klimaat en stikstof als uitgangspunt genomen. Bij dit toekomstperspectief hoort ook een verdienvermogen voor de landbouw op lange termijn. Eventueel ondersteund door alternatieve inkomsten zoals agrotoerisme of beheer van landelijk gebied.
• Er is een opgave voor het realiseren van extra bos in Zuid-Holland. Deze opgave zal ook binnen het ZH-PLG worden opgepakt binnen de reeds begrensde NNN-gebieden, in samenhang met andere gebiedsopgaven.

Stikstof: innovatie en instrumentarium

• Wij gaan de emissies door landbouw, industrie en andere sectoren verlagen. Minder emissies zorgen mede voor natuurherstel en creëren ruimte voor vergunningverlening. Innovaties bieden grote mogelijkheden om de stikstofuitstoot te verminderen. Wij ondersteunen innovaties, zeker in gebieden waar de uitstoot van stikstof een grote opgave is. Vanwege de onzekerheid en effectiviteit van innovaties monitoren wij continu in de praktijk het effect van gekozen innovaties op de realisatie van de doelen en de grootte van de veestapel. Hierdoor creëren we de mogelijkheid om juridisch houdbare vergunningen te verstrekken en de uitstoot te verlagen. De inzet van innovatie maakt onderdeel uit van een breder handelingskader dat integraal en gebiedsgericht is.
• Naast innovaties zetten we tegelijkertijd ook andere maatregelen in afhankelijk van de opgaven die bij een bedrijf en de directe omgeving spelen. Dat zijn mogelijke maatregelen als ander voer en weidegang extensiveren (minder vee per hectare of hetzelfde aantal vee op meer hectare), diversificatie, bedrijfsomschakeling, verplaatsen en stoppen.
• Wij helpen boeren die vrijwillig willen stoppen en onderzoeken of vrijwillige ‘stoppers’ in aanmerking komen voor een goede financiële vergoeding vanuit het landelijk Transitiefonds Landelijk Gebied en Natuur.
• Ook andere sectoren, zoals het haven-industrieel complex en binnenvaart, dragen bij aan de vermindering van de stikstofuitstoot.
• In samenwerking met het Rijk werken we op korte termijn aan een oplossing voor de PAS- melders en interimmers in onze provincie.
• De doelen voor natuurherstel zijn voor ons leidend. In de aanpak is een gezamenlijke gebiedsgerichte insteek de basis. Daarvoor komen er gebiedsplannen met een uitvoerings- en inpassingsplan waarmee we de doelen willen halen. De Natuur doel analyses (NDA) en de ecologische autoriteit zijn hierbij richtinggevend en niet leidend. Het eerste kwartaal 2024 wordt bekeken of de gebiedsplannen en uitvoeringsplannen voldoende en concreet genoeg zijn om de tussendoelen te halen. Er zal geen goedkeuring worden gegeven aan plannen die niet voldoen aan de gestelde doelen. Als bij uitvoering plannen niet snel genoeg tot resultaten leiden sturen we bij met inzet van onze wettelijke middelen. In het gebiedsproces onderzoeken we in welke gebieden functiewijziging noodzakelijk wordt geacht. In deze Statenperiode vindt er geen gedwongen uitkoop plaats ten behoeve van stikstofreductie.

Participatie en Burgerberaad

• Een vitale samenleving vraagt om betrokkenheid van inwoners bij de politieke besluit- en planvorming alsook uitvoering. We houden in onze planvorming en bij onze besluiten rekening met participatie door inwoners, maatschappelijke instellingen en ondernemers.
• We organiseren tenminste twee keer een Burgerberaad door de eigen organisatie. Waarbij de kaders voor het Burgerberaad vooraf helder gecommuniceerd worden.
• We actualiseren in samenspraak en in afstemming met maatschappelijke partners onze participatievisie en -principes aan de huidige tijd.
• De aanpak van de maatschappelijke opgaven vraagt om samenwerking in de verschillende gebieden en op meerdere beleidsterreinen. Wij vinden meer bestuurlijke zichtbaarheid en aanspreekbaarheid in de regio’s daarbij heel belangrijk. De provincie gaat daarom met een gebiedsgerichte, thema-overstijgende en bovenlokale gezamenlijke aanpak aan de slag. Tenminste een keer per jaar gaat het college langs de regio’s en daarnaast nodigen we gemeenten en waterschappen uit in ons Provinciehuis.

Energietransitie

• We gaan af van fossiele energiebronnen en worden energie-onafhankelijker. Daarom zetten we in op energiebesparing, zon- en windenergie, innovatieve mogelijkheden tot opslag en flexibele inzet van energie voor 2030. We stimuleren de circulaire economie. Voor de realisatie van de energietransitie is een brede mix van duurzame energiebronnen, -opslag en -dragers nodig.
• In onze energiemix voor de energietransitie sluiten we geen enkele CO2-neutrale techniek uit.

Wind- en zonne-energie op land

• De Regionale Energiestrategieën (RES’en) zijn het resultaat van een uitgebreid participatieproces in zeven gebieden en vallen binnen landelijke afspraken. Om duurzame energieopwekking te realiseren op land is de afgelopen periode een grote slag gemaakt. Er is afgesproken 6,3 tot 6,8 TWh op te wekken in Zuid-Holland, waarvan er al circa 2,7 TWh is gerealiseerd. De inzet resteert om voor circa 2,5 TWh nog een vergunning te verlenen, wat mogelijk ook geldt voor een deel van de voorlopig vergunde circa 1 TWh.
• Wij zien het als onze taak om samen met lokale partners draagvlak bij omwonenden te creëren.
• Bij zonne-energie staat de toepassing van meervoudig ruimtegebruik voorop. Dus zonnepanelen plaatsen op daken, parkeerplaatsen en andere geschikte plekken, langs wegen en spoorlijnen en bij realisatie van nieuwe bedrijventerreinen. Omdat onze provincie weinig onbebouwde ruimte kent, zijn we zeer terughoudend met zonnevelden op plekken buiten de door RES aangewezen zoekgebieden.
• Voor de realisatie van wind op land is de landschapskwaliteit een belangrijk kader. Nieuwe windmolens worden zo goed mogelijk ingepast in het landschap en sluiten aan bij de omgevingskenmerken. In samenwerking en participatie met omwonenden.
• In de RES’en zijn afspraken gemaakt over het opwekken van duurzame energie op land. Nu komt het aan op realisatie. We houden gemeenten aan gemaakte afspraken. Als een RES-regio moeite heeft haar afspraken binnen de afgesproken termijnen na te komen dan ondersteunen we de gemeenten en zetten indien nodig ons provinciaal instrumentarium uit de Omgevingswet in.
• Er zijn nog veel kansen voor zon op dak. We spannen ons maximaal in om al deze kansen te benutten. Dit kan ook via lokale en regionale energiecoöperaties. Naast de daken achten wij restruimtes zoals plekken langs en boven infrastructuur hiervoor kansrijk. Daarbij maken we een afweging tussen kansen voor versterking van biodiversiteit via bermenbeleid en zonnepanelen plaatsen.

Netcapaciteit en -congestie

• Ons uitgangspunt is dat wij het net zoveel mogelijk ontzien. Opslag van schone energie is een manier om de disbalans tussen opwekking en gebruik op te lossen. Wij zetten in op een optimale mix van opwektechnieken en vraagsturing. We zetten ook in op het mogelijk maken van opwekking en opslagcapaciteit in de buurt van de energievraag.

Lokaal eigendom en participatie

• Omwonenden moeten kunnen meedoen en meeprofiteren. Inkomsten uit duurzame energiebronnen, zoals windmolens en gezamenlijk zon op dak moeten meer landen bij de direct omliggende gemeenschappen. Omwonenden moeten de mogelijkheid krijgen om mede-eigenaar te worden van duurzame energiebronnen, eventueel via regionale energiecoöperaties. We streven naar minimaal 50% publiek of lokaal eigenaarschap per project van duurzame energievoorziening en ondersteunen energiecoöperaties bij de realisatie.
• Lokale ondernemers moeten de mogelijkheid krijgen om meer zelfvoorzienend te worden op energie en/of nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen op het gebied van energietransitie. Wij willen, afhankelijk van de lokale effecten op de directe omgeving en ecologie buiten bestaand dorps- en stadsgebied, kleinere windturbines met een ashoogte tot 30 meter meer ruimte bieden, met name op het eigen erf.
• We blijven ons inzetten om de energietransitie te faciliteren bij doelgroepen die niet vanzelf meekomen en hard geraakt worden door de hoge energiekosten.
• Wij zijn open en transparant in onze besluitvorming over de realisatie van plannen voor duurzame energie op land. Hierbij betrekken we zoveel mogelijk perspectieven van onze inwoners, ondernemers en bedrijven om op deze wijze maximaal maatschappelijk draagvlak te creëren.
• Bij besluitvorming over energieprojecten wegen we het draagvlak, de bijdrage aan de totale energieopgave, goede landschappelijke inpassing en de mogelijkheid om aan te sluiten op het elektriciteitsnetwerk mee.

Gebouwde omgeving: besparen en warmte

• Wij verbinden het beleid van het Rijk en gemeenten op het gebied van de warmtetransitie. Onze energietransitie vraagt om een versnelling van bovenlokale warmtenetwerken. We willen dit in publieke handen geven. Dit vraagt om gerichte programma’s voor doelgroepen zoals maatschappelijk vastgoed en bevordering van de bijpassende collectieve besparingsconcepten. Net als het Rijk willen wij versneld van het gas af. We verspreiden de kennis die wordt opgedaan door innovaties, projecten en activiteiten. Hiermee versterken we de gemeentelijke regierol en zorgen we voor onderlinge verbinding tussen gemeenten.
• We stimuleren pilots die energiepositieve nieuwbouw mogelijk maken en lobbyen voor aanscherping van het bouwbesluit.
• Wij zetten in op een energietransitie waarvan iedereen kan meeprofiteren.
• Wij zetten in op warmtebronnen in onze eigen provincie.
• We bekijken de toekomst van ons energie-innovatiefonds EnergiIQ in het licht van het veranderende investeringslandschap. Daarbij zien wij vooral mogelijkheden om innovaties op het terrein van lokale en regionale energieopslag (bijvoorbeeld wijkaccu’s) te stimuleren. We verkennen de mogelijkheid deel te nemen in de productie en plaatsing van laadinfra-opslag en remises om het publieke belang van deze infrastructuur te borgen.

Duurzame industrie, haven, glastuinbouw en visserij

• Het haven-industrieel complex verkeert in een omvangrijke grondstoffen- en energietransitie gericht op energiebesparing, de-carbonisatie (CO2-neutraliteit), elektrificatie, emissiereductie (NOx), circulariteit, blauwe en groene waterstof en biobased brand- en grondstoffen. Wij stimuleren de transitie in dit industrieel cluster door in te zetten op energie-efficiency, vernieuwing van energiesysteem (waterstofhub) en vernieuwing van het grondstoffensysteem (circulair). Dit bereiken wij door met de industriesector duidelijke afspraken te maken en waar mogelijk de omgevingswaarde in te zetten om emissiereductie en innovaties te bevorderen. Dit doen we onder meer door ondersteuning bij de ruimtelijke inpassing van transitieprojecten in het havengebied. De provincie ondersteunt daarnaast de industrie buiten de Rijnmond in de transitie naar energieneutraal en circulair.
• We stimuleren de innovatieve ontwikkeling van duurzame energie en innovaties die de energiebehoefte terugbrengen en zien dit als een nieuwe internationaal sterke economische sector voor Zuid-Holland. Het gaat dan bijvoorbeeld over de productie en herverwerking van zonnepanelen en -boilers, warmtepompen, batterijen en windmolens.
• Belangrijk voor verduurzaming van de industrie is de overstap naar duurzame elektriciteit en andere energievormen. Deze zal voornamelijk vanaf zee komen. We werken mee aan de aanlanding van energie vanuit de Noordzee (elektriciteit en blauwe en groene waterstof) en ondersteunen veilige import, opslag en doorvoer van energie via de haven.
• Voor de concurrentiepositie van het glastuinbouwcluster is het welslagen van de energie- en grond- stoffentransitie cruciaal. De sector wil in 2040 energieneutraal zijn en in 2050 circulair. Wij stimuleren de energie- en grondstoffentransitie in de glastuinbouw door de verdere ontwikkeling en uitrol van een regionaal warmtenet (geothermie, havenwarmte) mogelijk te maken. We zetten in op duurzame gebiedsontwikkeling, door bijvoorbeeld clustering van bedrijven bij warmte- en CO2-netten, waterstof en/of geothermie. We ondersteunen de concentratie en herstructurering van het glastuinbouwcluster.

Energie-infrastructuur

• De energie-infrastructuur is de slagader van het toekomstige duurzame energiesysteem. We zetten - onder meer via het provinciale Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (pMIEK) - in op versnelling en maatschappelijk verantwoorde keuzes voor ontwikkeling en ruimtelijke inpassing van elektriciteits-, waterstof- en warmtenetten.
•  Versterking van de energie-infrastructuur voor diverse energiebronnen en -dragers is essentieel en wordt meegenomen in het provinciale Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (pMIEK). Samen met de netbeheerders en in afstemming met gemeenten stellen wij een 2-jaarlijkse actualisatie van het pMIEK op, waarin we de energie-infraprojecten prioriteren in de regio.

Sociale huurvoorraad
Meer dan de helft van de Zuid-Hollandse huishoudens komt in aanmerking voor een sociale huurwoning. Het huidige aanbod is ontoereikend om aan de vraag te voldoen. Er is een grotere voorraad betaalbare woningen nodig. We willen een inhaalslag in de bouw van deze woningen.

• We hebben afgesproken dat gemeenten toegroeien naar minimaal 30% sociale huurwoningen in de bestaande voorraad.
• We sluiten aan bij de landelijke afspraken dat minimaal 2 op de 3 nieuwe huizen in de categorie betaalbaar vallen. 40% van de nieuwbouwwoningen moet sociaal zijn, dat komt neer op circa 100.000 sociale huurwoningen – met name in de gemeenten die achterlopen bij de opgave om toe te groeien naar 30% sociale woningbouw in de bestaande voorraad.
• Wij willen dat een sociale huurwoning ook echt sociaal is en langdurig, minimaal 25 jaar vanaf de bouw, wordt ingezet als sociale huurwoning. Een sociale huurwoning heeft een begrensde huur, er is sprake van een maximale jaarlijkse huurverhoging en de huurwoning moet vallen onder het woonruimteverdeelsysteem. Deze definitie en verdeling gelden ook voor regionale woningbouwprogramma’s. De woningbouwprogramma’s zijn de optelsom van alle nieuwe woningen in een regio.
• Nieuwbouwprogramma’s worden getoetst, onder meer op de vraag of deze voldoende sociale huurwoningen toevoegen aan het aanbod huurwoningen.
• We gaan private partijen stimuleren om meer sociale en betaalbare huurwoningen te bouwen, onder meer gericht op middengroepen.
• Met gemeenten, woningbouwcorporaties en andere bouwpartners gaan we in gesprek over de huisvesting van bijzondere doelgroepen, zoals: dak- en thuislozen, arbeidsmigranten, asielzoekers, statushouders en ex-gedetineerden. We zetten onze wettelijke instrumenten in als resultaten uitblijven.

Versnellen van de bouw van betaalbare woningen

• We richten ons op de bouw van voldoende woningen. De huidige planvoorraad is nu voldoende om de afgesproken aantallen woningen te bouwen. De prioriteit ligt bij de uitvoering van vastgestelde plannen.
• Jaarlijks stellen we de woonbehoefte vast. Plannen kunnen tot 130% van de behoefte worden opgesteld.
• Woningbouwsubsidies worden komende periode voortgezet.
• We beoordelen jaarlijks of plannen ook tot uitvoering komen. Plannen die niet uitgevoerd worden, geven wij een aanwijzing of ze worden geschrapt en kunnen worden ingeruild voor plannen die op de reservelijst van gemeenten staan. Dat zijn woningbouwlocaties die de gemeente mogelijk wil gaan ontwikkelen maar die nog niet door de provincie zijn vastgesteld. Wij stellen deze plannen versneld vast.
• We stimuleren nieuwe en innovatieve vormen van woningen. We hebben daarbij speciale aandacht voor woonunits met een kleinere woonoppervlak te. We denken hierbij bijvoorbeeld aan ‘tiny houses’, ‘kangoeroewoningen’ en woningen voor senioren zoals een knarrenhof en woningen voor starters en studenten. We stimuleren ook het gebruik van alternatieve en innovatieve instrumenten om woningen te bouwen via experimenten en pilots. Zoals Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) en woongroepen. We voeren een verkenning uit naar de mogelijkheden zelf te bouwen of eigen gronden in te zetten voor woningbouw. Daarbij waken we ervoor de markt of bestaande afspraken te verstoren.
• We willen voorkomen dat de woningbouw elke keer aan de bovengrens van de woningbouwcategorie plaatsvindt. We onderzoeken welke instrumenten het mogelijk maken dit te voorkomen.
• We willen gemeenten helderheid geven over bouwopgaven, locaties en afspraken met gemeenten. We gaan onderzoeken of de woonbehoefte rapportage elk jaar uitgevoerd kan worden.
• Bij het vergroten van de woningvoorraad stimuleren en helpen we partijen om bestaande gebouwen en gebieden optimaal te benutten. Daarbij kan gedacht worden aan de splitsing van grote woningen, vermindering van leegstand, verdieping erbij, functiemenging en/of ombouwen van bestaande kantoren en winkels naar woningen. De verwachting is dat hiermee tienduizenden woningen gerealiseerd kunnen worden.

Verstedelijkingslocaties en vitale gemeenschappen

• We bouwen zoveel als mogelijk binnenstedelijk, om landbouw, natuur en recreatie te ontzien en omdat in de stad al voorzieningen en infrastructuur aanwezig zijn. Dit betreft circa 85% van de nieuwbouw, zoals nu is vastgelegd in de bestaande bouwplannen.
• We omarmen het principe van het 15-minuten- stad-concept en onderzoeken hoe we dit een plek kunnen geven in ons ruimtelijke- en mobiliteitsbeleid.
• We stimuleren wonen nabij voorzieningen en ov. Dat vraagt om hogere dichtheden van woningen op deze locaties. We sturen daarom op passende parkeernormen nabij haltes van hoogwaardig openbaar vervoer en bij sociale woningbouw. Dat doen we in combinatie met deelmobiliteit, openbaar vervoer en met oog voor lopen en fietsen. We formuleren beleid voor deelmobiliteit en stimuleren deelmobiliteitsbeleid bij onze gemeenten.
• Op 3-ha locaties nemen wij maximale parkeernormen in overweging voor nieuwbouwprojecten om op deze manier kosten te besparen en gebruik van openbaar vervoer, fietsen, wandelen en deelmobiliteit te bevorderen.
• Op plekken waar het gewenst is vanwege de leefbaarheid en voorzieningen op peil houden, geven we de mogelijkheid om extra woningen te bouwen aan de rand van kernen. We omarmen het principe ‘een straatje erbij’ (maximaal 50 woningen) en een ‘straatje ertussen’.
• Gnephoek en Sliedrecht-Noord zijn de enige 3ha locaties die kunnen worden toegevoegd, conform geschetste randvoorwaarden (zie GS-brieven). De Gnephoek bevat maximaal 125 ha voor woningbouw, de rest van de polder blijft open gebied waarvan minimaal 50 ha voor natuur, groen en recreatie.
• De locatie Bleizo-West is aangewezen als windenergielocatie. De provincie zoekt een alternatieve locatie op het grondgebied van de gemeente Lansingerland en maakt met een projectbesluit windenergie op die locatie mogelijk. Als er in het najaar 2023 geen alternatieve locatie gevonden is die aan de gestelde voorwaarden voldoet, starten wij met het proces van een projectbesluit voor windenergie op Bleizo-West, of een andere locatie op het grondgebied van Lansingerland, om de opgave voor circa 15 MW te realiseren.
• De gemeente Lansingerland wil op de locatie Bleizo-West graag woningen realiseren. Als een alternatieve locatie voor windenergie onherroepelijk vergund is, kunnen op Bleizo-West woningen en bedrijven worden gerealiseerd.
• Geen bouwvergunning zonder windvergunning: onherroepelijk vergunnen van een alternatieve locatie voor windenergie is een randvoorwaarde om op Bleizo-West woningen en bedrijven te mogen realiseren.
• Wonen is meer dan een dak boven je hoofd. Om sociale structuren te versterken ondersteunen we faciliteiten voor werken, leren, zorg, sport, ontmoeting en ontspanning. Daarom stimuleren we dat er ruimte wordt geboden aan maatschappelijke functies zoals de huisarts, scholen, sport en cultuur, ontmoeting en gebedshuizen. Hiervoor gaan we in gesprek met de gemeenten.

Rolneming

• We blijven ons committeren aan de woningbouwopgave van 235.460 woningen bruto in Zuid-Holland in 2030. Dit is alleen haalbaar als andere partijen, waaronder het Rijk, hun bijdrage leveren. Gezien de grote en ingewikkelde opgave die voor ons ligt, zien we een belangrijke coördinerende, verbindende en regisserende rol voor onszelf. Dit doen we door samenwerking, burgerparticipatie, kennisdeling, toezicht op woningtoewijzing, verlenen van subsidies, inzet van grondzaken en andere wettelijke instrumenten.
• We blijven inzetten op samenwerking in de regio, om op deze wijze de solidariteit te handhaven en te bewaken binnen én tussen regio’s.
• We helpen en ondersteunen regio’s bij de totstandkoming van regioafspraken. Als er geen regioafspraken komen of de resultaten van die afspraken uitblijven, grijpen we in.
• Als provincie krijgen we meer wettelijke taken op het terrein van de woningbouw, volkshuisvesting en toezicht op de asielopvang. We zorgen dat de organisatie deze opgave kan uitvoeren. We blijven bij het Rijk beklemtonen dat de opgave uitvoerbaar en proportioneel moet zijn.

Woningbouwafspraken tot 2030

• We bouwen voort op de vijf reeds gesloten woondeals met de regio’s, waarin we afspraken hebben gemaakt met gemeenten, woningbouwcorporaties en andere relevante samenwerkingspartijen.
• We zetten in op de relatie met alle betrokken partijen, omdat we iedereen nodig hebben om deze grote opgave te realiseren. We kijken daarbij niet alleen naar voor de hand liggende partijen zoals gemeenten en woningbouwcorporaties, maar bijvoorbeeld ook naar projectontwikkelaars, waterschappen en nutsbedrijven.

Ondernemerschap

• De diversiteit van de Zuid-Hollandse economie is een kracht: van toonaangevende grote bedrijven, een breed midden en klein bedrijf, overheden, kennis-, onderwijs-, cultuur- en zorginstellingen. Kruisbestuiving tussen al deze partijen en verschillende economische sectoren voedt innovatie. Wij zetten in op de ontwikkeling van een vruchtbaar kennis- en innovatie-ecosysteem bestaande uit specifieke locaties met een clustering van bedrijvigheid, onderzoek en onderwijs. Voorbeelden zijn de Leiden Bioscience Park, de Biotech Campus in Delft en de TU Delft Campus, NL Space Campus te Noordwijk, Maakfabriek in Dordrecht, Erasmus MC Campus, Campus Woudestein te Rotterdam en fieldlabs actief op de transities rond klimaat en energie.
• Wij ondersteunen planologisch de doorontwikkeling van de verslogistiek, met name in de Dutch Freshport en Greenport Westland.
• We onderschrijven het economisch belang van de (glas)tuinbouw met onder andere sier-, bollenteelt en boomkwekerijen en blijven actief participeren in en de samenwerking bevorderen van de regionale greenports.
• De regionale ontwikkelingsmaatschappij InnovationQuarter (IQ) is een belangrijke uitvoeringsorganisatie voor Zuid-Holland bij innovatiestimulering. IQ brengt partijen samen en stimuleert samenwerking tussen innovatieve ondernemers, kennisinstellingen en overheden uit Zuid-Holland en daarbuiten en investeert in kansrijke startups en scale-ups. We zetten de activiteiten van IQ gerichter in op stimulering van de verduurzamingsopgave van onze economie; circulair, energie- en klimaatneutraal.

Brede welvaart en samenwerking

• Bij de versterking van onze economie en samenleving stellen we een breed welvaartperspectief centraal. Uiterlijk in 2025 is er een brede welvaartsagenda opgesteld die aansluit bij de landelijke monitoring. We wegen, sturen en rapporteren gelijktijdig op zowel economische doelen als op sociaal en cultureel gebied, de leefomgeving, gezondheid en onze democratie. We verkennen hoe we het brede welvaartperspectief kunnen verankeren in onze begrotingssystematiek.
• Mede vanwege dat brede welvaartsperspectief is het essentieel om voor het verdienvermogen van de inwoners een sterke concurrentiepositie van de Zuid-Hollandse economie te waarborgen.
• Zuid-Holland kent een aantal gebieden die over een langere periode relatief zwak scoren op diverse dimensies van brede welvaart. Via een integrale meerjarige aanpak kan dit gekeerd worden. Wij willen het potentieel van onze regio’s benutten. Wij werken samen met bewoners, bedrijven en onderwijsinstellingen aan regiodeals die gericht zijn op het sterker maken van specifieke gebieden en het concurrerend houden van sectoren.
• Bestuurlijke samenwerking tussen overheden, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en bedrijfsleven draagt bij aan de versterking van onze concurrentiepositie.
• Wij verbinden de onderwijsinstellingen, het bedrijfsleven en de overheden (triple helix) en stimuleren samenwerking tussen deze partijen. We richten ons hierbij op het gehele onderwijsveld; van roc, naar hbo en universiteit. Een succesvol orgaan voor deze ‘triple helix’ samenwerking is de Economic Board Zuid-Holland (EBZ).

Digitalisering

• Digitalisering verandert ons werk, verdienmodellen en hoe we (samen)leven. Gebruik en beschikbaarheid van technologie is bepalend voor onze concurrentiepositie en onze manier van werken. We bevorderen de digitalisering in het mkb en daarvoor zetten we de activiteiten voor IQ (Innovation Quarter) in. We zetten in op een open overheid. Bij dit alles worden veiligheid en privacy geborgd en waardevolle data beschermd. Digitalisering wordt integraal onderdeel van onze economische programma’s, waarbij we oog houden voor de ethische dilemma’s die daarbij spelen. Zoals privacy, de behoefte aan persoonlijk contact en de digitale geletterdheid van onze inwoners.

Bedrijventerreinen

• De ruimte voor bedrijventerreinen is schaars. Ondernemers bepalen mede onze concurrentiekracht, daarom blijven we ruimte bieden voor ondernemers. Bij het faciliteren van die ruimte geven we voorrang aan bedrijven die bijdragen aan de transitie naar een klimaatneutrale en/of circulaire economie en verbetering van het welzijn van de inwoners van Zuid-Holland.
• We zetten in op het beter benutten en duurzaam functioneren van bedrijventerreinen. We stimuleren meervoudig ruimtegebruik op bedrijventerreinen. Waar mogelijk passen we functiemenging toe en mengen we bedrijven met een lage milieucategorie met woningbouw.
• We zetten in op het behoud van voldoende ruimte voor bedrijven in hoge milieucategorieën, milieuzones en watergebonden bedrijven. We blijven woningbouwplannen van gemeenten toetsen op mogelijke conflicten met aanwezige bedrijven uit de hogere milieucategorieën. Bedrijven met lage milieucategorieën mogen niet meer op een bedrijventerrein gevestigd zijn met een hogere milieucategorie. Onze inzet is om hoge milieucategoriebedrijven op de daarvoor bestemde plekken te concentreren. Het beter benutten van die terreinen vraagt onder andere om verplaatsing van bedrijven. Dat is kostbaar. We gaan bij het Rijk pleiten voor de instelling van een ‘verplaatsingsfonds’ waarmee bedrijven verplaatst kunnen worden. Voor grote ruimtevragers voert de provincie bij wijze van ‘pas op de plaats’ een selectief vestigingsbeleid.
• Bedrijventerreinen hebben een groot onbenut potentieel in energie, ruimte en klimaat. Ze huisvesten ongeveer een derde van onze banen en verbruiken een aanzienlijk deel van de energie. Circulaire en energiezuinige of zelfs energieneutrale bedrijventerreinen dragen bij aan de verduurzamingsopgave van de economie. We stimuleren de verduurzaming van bedrijventerreinen door eigen duurzame opwekking en de realisatie van lokale warmtenetten. Ook kunnen deze terreinen bijdragen aan klimaatadaptatie, biodiversiteit en recreatie.
• Voor vestiging van bedrijven die werken met arbeidsmigranten verwachten we een menswaardig huisvestingsplan.

Kantoren

• Nieuwe kantorenontwikkelingen concentreren zich bij voorkeur op toplocaties (centrum Rotterdam en centrum Den Haag) en scienceparken. We reduceren het kantorenaanbod (zowel fysiek als qua plancapaciteit) op minder kansrijke locaties en maken waar mogelijk de transformatie van leegstaande kantoren naar andere functies (wonen) mogelijk.
• De ontwikkeling naar een duurzame, digitale en inclusieve economie leidt tot andere eisen en wensen die we stellen aan werk- en woonlocaties. Deze ontwikkeling vraagt om een nieuwe ruimtelijke economische visie. We komen - als uitwerking van het traject van de Ruimtelijke Puzzel - binnen één jaar met een ruimtelijk economische visie.

Detailhandel

• Het midden en klein bedrijf is een grote werkgever in onze provincie. Het zijn veelal familiebedrijven met een lange traditie in Zuid-Holland. Wij blijven het mkb ondersteunen met onze mkb-aanpak.
• Vitale, krachtige en aantrekkelijke stads- en dorpscentra zijn belangrijk voor de kwaliteit van het leven van onze inwoners. Door de digitalisering kopen we meer online waardoor met name de middelgrote detailhandelscentra onder druk staan. We blijven de detailhandelsstructuur versterken door deze kwalitatief te verbeteren (van ‘place to buy’ naar ‘place to be’), van een breed aanbod te voorzien en de bereikbaarheid te garanderen. We concentreren en bundelen nieuwe detailhandel in de centra van wijken, dorpen en steden en voorkomen zoveel mogelijk leegloop.
• We gaan met gemeenten in gesprek over hoe pakketpunten, bezorghubs en stadslogistiek kunnen leiden tot minder busjes en bezorgmomenten in steden en straten.

Human Capital
Een inclusieve economie betekent dat iedereen mee kan doen. Geen verspilling van talent. Er is een groot aanbod aan banen en een tekort aan goed gekwalificeerd personeel, in alle sectoren van de economie. Digitalisering verandert ons werk razendsnel. We willen dat iedereen een goede baan heeft of kan krijgen en willen ons arbeidspotentieel optimaal benutten. Dat blijven we doen via de Human Capital Agenda 2.0; een publiek-private samenwerking bestaande uit inmiddels meer dan 100 partners. We investeren in het programmateam en zorgen voor cofinanciering van concrete projecten. Onze ambitie is een beroepsbevolking die past bij de economie van de toekomst door her-, bij- en omscholing van 55.000 werknemers en flexwerkers. Verder door begeleiding naar toekomstbestendig werk van 10.000 mensen en voldoende stage- en werkplekken voor alle studenten. Dit zorgt ervoor dat onze bedrijven een banenmotor van belang kunnen blijven. We nemen hierbij niet de rol van de gemeenten over voor begeleiding van mensen naar werk

Cultuur en erfgoed

• De kern van ons erfgoedbeleid blijft het beschermen van ons erfgoed waar vanuit wij werken aan een beter beleefbaar en benut erfgoed. We zetten daarbij in op onze provinciale kroonjuwelen, stimulering van restauratie en herbestemmen van rijksmonumenten, onderhoud van historische windmolens en herijken erfgoedlijnen. Wij dragen bij aan de verbouwing en vernieuwing van museum Prinsenhof in Delft.
• We zetten ons in om de archeologische waarden in onze provincie te beschermen, te benutten en te beleven. Het gaat dan om bekende terreinen van provinciaal archeologisch belang en de bekende en in Unesco-verband vastgestelde waarden van de Romeinse Limes.
• Cultuureducatie in Zuid-Holland brengt mensen bij elkaar, daagt uit en biedt nieuwe perspectieven. Dit is voor iedereen bereikbaar in Zuid-Holland. We geven een opdracht aan onze instellingen om meer jongeren te bereiken die niet snel in aanraking komen met cultuur.
• In gemeenten waar het bibliotheekaanbod dreigt te verdwijnen, werken we een plan uit voor behoud van bibliotheken. We investeren in kennisuitwisseling en gezamenlijke activiteiten. Kleinere gemeenten met beperkt aanbod krijgen hierbij extra aandacht.
• Via cultureel erfgoed willen we de geschiedenis van Zuid-Holland beter in beeld brengen en beleefbaar maken, met specifieke aandacht voor de pijnlijke aspecten uit het verleden. Dit doen we vanuit diverse perspectieven.
• Als provincie krijgen we veelvuldig aanvragen voor een bijdrage aan evenementen. Voor evenementen in de provincie is geen beleid. Uitzonderingssituaties blijven mogelijk, daarvoor stellen we een afwegingskader op.

Toerisme

• Toerisme en recreatie dragen bij aan een aantrekkelijk woon-,werk- en leefklimaat in Zuid-Holland. Wereldwijd groeit het toerisme. Op sommige plekken leidt dit tot drukte, terwijl andere plekken meer zouden willen profiteren van toerisme. We willen op sommige plekken meer toeristische overnachtingen mogelijk maken en een duurzaam toerisme stimuleren. We zetten daarvoor in op spreiding van toeristen over de gehele provincie. We stimuleren de ontwikkeling van brede toeristische streekpakketten zodat toeristen langer in een gebied verblijven.
• We willen toerisme in balans laten zijn met de omgeving. Dit betekent dat toerisme de lokale waarden versterkt, zoals natuur, erfgoed en waterrecreatie en de lokale voorzieningen en economie stimuleert. Hierdoor kan toerisme een middel zijn om het landelijk gebied vitaal, leefbaar en aantrekkelijk te houden, zonder het buitengebied vol te zetten met vakantiewoningen.

Brede welvaart, gezond en Vergunning Toezicht en Handhaving (VTH)

• We zetten in op brede welvaart door werk te maken van een gezonde en veilige leefomgeving. We willen gezondheidsverschillen verkleinen door bij de inrichting van de leefomgeving gezond gedrag mogelijk te maken. We beschermen inwoners tegen negatieve invloeden en verminderen deze waar mogelijk, zoals luchtvervuiling, bodemverontreiniging, veiligheidsrisico’s, geluidsoverlast, nestgeluid (van afgemeerde schepen), wateroverlast en hittestress. Wij verbinden daarbij het fysieke en sociale domein.
• De provincie is het bevoegde gezag voor de uitvoering van de VTH-taken bij een groot aantal bedrijven en activiteiten in Zuid-Holland. De uitvoering van deze provinciale taken gebeurt door vijf Zuid-Hollandse omgevingsdiensten. Wij blijven inzetten op kwalitatief hoogwaardige taakuitvoering van milieu- en groene taken door de omgevingsdiensten. Deze diensten leveren een belangrijke bijdrage aan de verduurzaming van economie en een gezonde en veilige leefomgeving voor onze inwoners. Daar waar dat noodzakelijk is, pakken we als provincie zelf de regie om sturing te geven en nieuw beleid te ontwikkelen. We willen vergunningverlening transparanter maken. Daarom zetten we het programma Altijd Actuele Digitale Vergunning voort evenals het project doorontwikkelen Omgevingsdiensten.
• Wij streven naar een Zuid-Holland zonder Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) en potentieel zeer zorgwekkende stoffen. Wij blijven een proactief beleid voeren op vermindering van deze stoffen binnen de juridische kaders.

Veilig en gezond

• We blijven ons inzetten voor een beweegvriendelijke leefomgeving met voldoende recreatiemogelijkheden ’om de hoek’. We bevorderen wandel- en fietsnetwerken, verbindingen en recreatievaart, zodat inwoners in groene gebieden kunnen rusten, sporten, bewegen en recreëren. Samen met gemeenten stimuleren we meer groen in de steden en op bedrijventerreinen, zodat het groen en recreatiemogelijkheden niet stoppen bij de gemeentegrenzen. Wij bieden de kaders, het gebruik is aan de inwoners zelf.
• In het bedrijvige en dichtbevolkte Zuid-Holland dient er voor al onze inwoners ruimte te zijn voor ontspanning en voor sport en recreatie. Wij dragen samen met partners zorg voor het beheer van recreatiegebieden, -netwerken en -voorzieningen, waaronder de recreatieve netwerken voor varen, fietsen en wandelen. We gaan de belevingswaarde van het landschap versterken, onder andere door uitbreiding van fysieke recreatieve netwerkstructuren en natuureducatie.
• We zetten in op een goed netwerk van recreatieve en functionele fiets- en wandelroutes.

Waterveiligheid en klimaatadaptatie

• We zien weersextremen toenemen. Ook in Zuid- Holland hebben wij last van wateroverlast op het ene moment en droogte op het andere moment. Wij werken toe naar een klimaatbestendige en waterrobuuste inrichting en watermanagement van onze leefomgeving. We sluiten aan bij de Europese en nationale ontwikkelingen op het terrein van klimaatadaptatie en actualiseren in de komende collegeperiode de Provinciale Uitvoeringsagenda Klimaatadaptatie.

Bodem

• De maatschappelijke kosten van bodemdaling zijn groot. Wij willen samen met alle belanghebbende partners deze kosten beperken. We maken de gevolgen van bodemdaling inzichtelijk en bespreekbaar en stellen handelingsperspectieven op voor een vitale en (be)leefbare toekomst van de gebieden en mensen die het aangaat. Bij alle werkzaamheden, ruimtelijke ontwikkelingen en keuzes wordt expliciet rekening gehouden met de bodemdalingsgevoeligheid.

De organisatie is volop in ontwikkeling van een lijnorganisatie naar een opgavegerichte organisatie. Dit vraagt onder andere iets van de bedrijfscultuur maar ook iets van de structuur. Cruciale aspecten in deze ontwikkeling betreffen onder andere de herstructurering van onze organisatorische aansturing en de herschikking van verantwoordelijkheden in de vorm van opgaven. Die aanpassingen hebben impact op onze organisatie, zijn omvangrijk en vragen tijd en inspanning. In komende nota’s komen we hierop terug.

Als provinciale organisatie zijn we een inclusieve werkgever en een representatieve afspiegeling van de Zuid-Hollandse maatschappij. Omdat we geloven dat ons beleid en onze uitvoering beter worden door verschillende perspectieven mee te nemen en het helpt als ons personeel een goede vertegenwoordiging is van onze inwoners. Racisme, antisemitisme, discriminatie en uitsluiting tolereren we niet. 
We hebben oog voor een goed personeelsbeleid waarbij instroom, doorstroom en uitstroom van belang zijn, met daarbij inzet op behoud van de instroom van jonge medewerkers (trainees) en behoud van kennis en ervaring in de organisatie. We zetten in op een goede balans tussen jong en oud. We geven jonge talenten een kans om zich te ontwikkelen binnen de organisatie. We ontwikkelen beleid om bewustzijn over diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusie te vergroten en zetten daar een passend instrumentarium voor in. Gegeven de krapte op de arbeidsmarkt wordt binnen een jaar een strategisch HR-beleid opgesteld, met inachtneming van de hierboven benoemde punten. 

We zetten in op een doelgerichte en kostenbewuste organisatie. Het is belangrijk dat we in onze eigen organisatie voldoende kennis en capaciteit hebben om onze taken uit te voeren. We grijpen niet te snel naar tijdelijke teams en contracten maar erkennen dat een flexibele schil nodig is. Voor bijzonder gespecialiseerde kennis blijft inhuur noodzakelijk. 
Uitbreiding van budget voor arbeidscapaciteit (inclusief inhuur) is in principe alleen mogelijk wanneer we nieuwe taken toebedeeld krijgen met bijbehorend budget of als (bij bestaand beleid) gekozen wordt voor een rol als overheid die minder materiële maar meer arbeidscapaciteit vergt.

Digitalisering verandert fundamenteel de wijze waarop onze samenleving functioneert en daarmee de wijze waarop wij onze provinciale doelen realiseren. Nieuwe processen, nieuwe mogelijkheden en nieuwe samenwerkingen ontstaan door intensief gebruik van data en snel veranderde technologische mogelijkheden. Wij zien duurzame informatievoorziening en digitalisering als middelen om onze ambities als provincie te bereiken waarbij inwoners en samenleving centraal staan. Digitalisering raakt namelijk elke taak die de provincie uitvoert en elke opgave waaraan zij werkt, zeker in de uitvoeringsfase.

We werken opgavegericht. Op deze manier is de organisatie beter in staat om te focussen op wat ‘buiten’ nodig is en daar flexibel op in te spelen. Deze manier van organiseren zorgt voor meer integraliteit in afwegingen en uitvoering. In 2025 evalueren wij deze aanpak. 
We zetten in op de versterking van de kwaliteit van onze uitvoeringskracht. Opgave- en gebiedsgericht werken vraagt van de provincie een omgevingsbewuste houding met sturing op processen op locatie, participatie met inwoners en partners en een hoog verbindend vermogen. Onze partners willen dat wij met één mond spreken, en dat in ons handelen zorgvuldigheid in balans is met de benodigde snelheid. We communiceren begrijpelijk en toegankelijk met onze inwoners, maatschappelijke partners en ondernemers. 

In onze inkoop en bedrijfsvoering zijn duurzaamheid, innovatie, sociale aspecten en circulariteit randvoorwaarden. Hiermee geven we als organisatie het goede voorbeeld van wat wij van onze inwoners, ondernemers en bedrijven in de provincie vragen. 

Financiële spelregels: Weerbaar, wendbaar realistisch
Om onze doelen nu en in de toekomst te bereiken, nemen we maatregelen om onze weerbaarheid, wendbaarheid en uitvoeringskracht te vergroten. We zorgen voor realistische begrotingen. We hebben te maken met veel onzekerheden, zowel qua inkomsten als uitgaven. De uitdaging is om een begroting te realiseren die structureel en reëel in evenwicht is.

Daartoe hebben we een aantal financiële spelregels opgesteld:

1. We toetsen het huidige beleid, doelstellingen en uitvoering op aspecten als doelmatigheid en doeltreffendheid en onderzoeken welke verbeteringen daarin mogelijk zijn. Daarbij nemen we de impact van externe financieringsbronnen mee.
2. Als er onvoldoende structurele dekking is voor onze ambities zullen we concrete maatregelen nemen om in de toekomst (gefaseerd) de inkomsten te verhogen of onze eigen uitgaven te verminderen. Dit kan onder andere door een herziening van opcenten, leges, heffingen en bijdragen van derden. Vooruitlopend daarop wordt de motorrijtuigenbelasting vanaf jaartal 2026 verhoogd met 0,3 opcenten.
3. We zorgen dat helder wordt welk deel van het beleid en welke doelstellingen structureel van aard zijn en welk deel incidenteel. We geven de opdracht om in de komende periode een herijking te doen van het beleid om in beeld te brengen hoe vanaf 2026 het structurele beleid ook structureel gedekt kan worden.
4. Voor deze collegeperiode is een bedrag van 150 miljoen euro beschikbaar voor extra inzet op de maatschappelijke opgaven en ambities van dit college. De invulling hiervan volgt door het college bij de begroting in het najaar van 2023 en de voorjaarsnota 2024. Er wordt onder andere geld gereserveerd voor het ‘potje voor Provinciale Staten’.
5. Provinciale Staten hebben budgetrecht op de gehele begroting, en we realiseren ons dat het voor Statenleden soms lastig is om geld te reserveren in de begroting. We stellen daarom een financiële vrije ruimte beschikbaar voor Provinciale Staten waaruit breed gedragen stateninitiatieven betaald kunnen worden. De spelregels voor toewijzing van middelen werken we in overleg met Provinciale Staten uit.
6. Wanneer meerdere indicatoren - zoals de kapitaallasten en schuldquote - de signaleringswaarde dreigen te bereiken, gaan wij in gesprek met Provinciale Staten en komen wij met voorstellen om de indicatoren te beheersen. Bij beslissingen voor nieuwe investeringen voegen we de gevolgen voor de kapitaallasten en schuldquote toe.
7. We willen zo realistisch mogelijk begroten en houden in de planning rekening met de uitvoeringskracht van de organisatie en die van onze partners.
8. Om de uitvoerings- en plankracht te vergroten wordt momenteel onderzoek gedaan naar de realisatiekracht over de afgelopen jaren. De aanbevelingen en adviezen uit het onderzoek werken wij uit in een voorstel.
9. We onderzoeken de effectiviteit van onze subsidieregelingen en bekijken welke efficiency-voordelen daarbij mogelijk zijn.
10. Bij overschrijdingen hanteren we voor dekking de volgorde: eerst middelen binnen de doelstelling of ambitie, dan bestemmingsreserve en als laatste de middelen in de algemene reserve.
11. De gesloten systemen worden afgeschaft. Het college komt bij de begroting van 2025 met voorstellen om een zorgvuldige uitwerking op te stellen, met voldoende waarborging van beheer, onderhoud en vervanging.
12. Indexatiemiddelen die niet voor de opgaven nodig zijn, vallen vrij aan de algemene middelen.
13. Middelen die aan het eind van het jaar vrijvallen in het resultaat kunnen alleen beklemd worden als er een juridische en/of bestuurlijke verplichting op rust. In alle andere gevallen dient eerst het budget van het volgende jaar ingezet te worden voordat weer een beroep op de algemene middelen wordt gedaan. Structurele budgetten die elk jaar terugkeren kunnen aan het eind van het jaar in principe niet beklemd worden op het rekeningresultaat. De niet-beklemde middelen die aan het einde van het jaar niet zijn beklemd, vallen vrij aan de algemene middelen.
14. Waar zinvol en mogelijk wordt eerst gekeken naar extra medefinancieringsbronnen voordat een beroep wordt gedaan op de algemene middelen. Dit betekent ook dat we nadrukkelijk kijken naar de bijdragen die externe partijen en het Rijk kunnen leveren aan onze opgaven.
15. Wij nemen alleen extra taken aan vanuit het Rijk als de financiële randvoorwaarden daarvoor goed geregeld zijn. Voor de realisatie van de langjarige transitieopgaven is een Rijksbijdrage van minimaal € 10 mld nodig, onder andere uit de grote fondsen als het Nationaal Groeifonds, het Klimaat- en Transitiefonds en het Transitiefonds Landelijk Gebied en Natuur.
16. Een nuancering die hoort bij dit akkoord is dat bij de woordkeuze, zoals ondersteunen of stimuleren, ten aanzien van onze rol de inzet van instrumentarium en middelen nog niet is bepaald.

Natuur

• We maken het Natuur Netwerk Nederland (NNN) uiterlijk in 2027 af en houden het vervolgens in stand, conform de afspraken met het Rijk. Daartoe richten we nog circa 3.200 ha natuur en nog circa 100 km ecologische verbinding in. Circa 2.000 ha daarvan is nu beschikbaar, deze ha's worden de komende jaren ingericht. Het resterende deel komt beschikbaar via afspraken met de grondeigenaar of via aankoop.
• Om onze natuurdoelen te halen werken we samen met terreinbeherende organisaties, waterschappen, natuurorganisaties, inwoners en ondernemers uit sectoren als land- en tuinbouw, bouw, industrie, energie en mobiliteit. We helpen ondernemers en sectoren natuurinclusief te werken, hun emissies te verlagen en hun bedrijven te verduurzamen. Het gaat daarbij naast natuurherstel en emissiereductie ook om de realisatie van de doelen op het terrein van waterkwaliteit en klimaat.
• Dit vraagt om samenhangende, gebiedsgerichte sturing en om gebiedsprocessen met andere bestuurlijke partners. Ook koppelen we het behalen van de natuurdoelen en het verlagen van emissies aan nieuwe verdienmodellen voor ondernemers uit deze sectoren. Bijvoorbeeld via activiteiten als natuurbeheer of via inkomsten uit toerisme of zorgactiviteiten.
• Zuid-Holland herbergt boerenlandvogels zoals de grutto, kievit, veldleeuwerik en patrijs. Helaas gaat het hier niet goed mee. We willen dit tij keren en richten onze inspanningen op verbetering van de leefomgeving van akker- en weidevogels.
• Het herstel van onze natuur,  broeikasgassen terugdringen en de verduurzaming van de landbouw en industrie vragen om betrokkenheid en inbreng van veel partijen. Alleen door samen te werken kunnen we de complexe opgaven en doelen realiseren. Het is belangrijk dat mensen en bedrijven begrijpen hoe ze hierin kunnen deelnemen en weten wat er van hen verwacht wordt. We maken werk van heldere en begrijpelijke communicatie naast het vormgeven van het participatieproces. Dit doen we samen met de direct betrokkenen.
• Natuurinclusief beleid is goed voor de natuur maar kent ook andere voordelen, zoals kostenbesparing, schone lucht, minder hittestress en schoon water. Bouwen gaat over mens en gebouw in relatie tot de natuurlijke omgeving en hoe die versterkt kan worden. Het weghalen van tegels uit tuinen zorgt bijvoorbeeld voor een verbetering van de biodiversiteit. We bevorderen natuurinclusief werken en bouwen en benutten meekoppelkansen in andere opgaven, zoals bij bodemdaling, recreatie en beheer & onderhoud van wegen.
• Zuid-Holland is trots op haar natuurparken zoals het Nationaal Park Hollandse Duinen. Op maar weinig plekken ter wereld vind je zoveel diversiteit aan natuur zo dicht bij elkaar als in Zuid-Holland. Deze parken dragen bij aan een betere biodiversiteit en zijn belangrijk voor de recreatie. Wij maken beleid gericht op een integrale versterking van deze parken.
• We zetten ons in voor extra groen, water en klimaatadaptatie en voor het stedelijk gebied en de beleefbaarheid van het landschap. Dat doen we in combinatie met borging van de toegankelijkheid van het landelijk gebied.

Faunabeheer

• Binnen het faunabeheer streven wij naar een gezond evenwicht in populaties en wegen we zorgvuldig de belangen van natuur en samenleving af. Waar nodig treffen we maatregelen, zowel ten behoeve van biodiversiteit, openbare veiligheid en volksgezondheid als beperking van (landbouw)schade.
• Een evenwichtig predatiebeleid vereist gedegen en zorgvuldige faunabeheerplannen, opgesteld door de Fauna Beheer Eenheid (FBE), op basis waarvan predatoren beheerd worden. Ook de boeren zullen een blijvende inspanning leveren met betrekking tot maaien, bemesting, akkerranden, bosjes en wallen.
• We investeren in wildopvang. Daarnaast willen we dat de FBE beter gaat functioneren en gaan hierover het gesprek met hen aan

Landbouw en bodem

• We helpen boeren en andere ondernemers hun bedrijf te verduurzamen en houden rekening met diegene die hun bedrijf al verduurzaamd hebben. Wij zetten hiervoor meerdere instrumenten in gericht op kennisontwikkeling en -deling, innovaties en ruimtelijke ontwikkeling. We blijven goede initiatieven op systeeminnovaties ondersteunen zoals: Rotterdam de boer op, voedselfamilies, voedselbossen, strokenteelt en de korte keten aanpak.
• Voor de verduurzamingsopgave van de land- en tuinbouw is geen standaardaanpak voorhanden. Realisatie van de doelen vraagt om maatwerk, per gebied en ondernemer. De ondernemers in landbouw weten welke aanpak en maatregelen het beste bij hun bedrijf passen. Het is in eerste instantie aan een gebied om te bepalen welke maatregelen zij nemen om de doelen te bereiken. Daar zit de creativiteit, de innovatiekracht en de energie om oplossingen te vinden die ook op draagvlak kunnen rekenen.
• Er blijft voldoende ruimte in onze provincie voorhanden als waarborging voor de land- en tuinbouw als economische sector en de voedselzekerheid. Dat is een land- en tuinbouw met minder schadelijke uitstoot naar bodem, lucht en water. Een landbouw die sterker verweven is met natuur en met aandacht voor dierenwelzijn. En een internationaal concurrerende land- en tuinbouw, waar boeren een gezond verdienmodel hebben.
• Vruchtbare landbouwgronden behouden we zoveel als mogelijk en beschermen we zonodig beter.
• Omdat het belangrijk is om jongeren perspectief te bieden in de landbouw, verwelkomen en ondersteunen we initiatieven om het agrarisch onderwijs te moderniseren en meer te richten op een volhoudbare landbouw, bijvoorbeeld door de realisatie van de agro-campus.
• We werken samen met gemeenten om leegstaande agrarische gebouwen te herbestemmen, bijvoorbeeld door wonen, het onderbrengen van voorzieningen of recreatie. Hiermee voorkomen we dat dit soort gebouwen vervallen of ten prooi vallen aan ondermijnende activiteiten.

Water

• De maatregelen uit de Kaderrichtlijn Water zijn een extra opgave voor de ambities op het gebied van natuur en klimaat en de daarvoor nodige transitie van de landbouw, verkeer, steden, industrie en vliegverkeer. Verdergaande inspanning is nodig om de kwaliteit van onze watersystemen te verbeteren. Voor onze gezondheid, onze ecosystemen en om een volgende vergunningstop te voorkomen. Met het Rijk, waterschappen en stakeholders maken we nadere afspraken over terugdringing van schadelijke stoffen en andere extra maatregelen om de doelen te realiseren.
• In onze planvorming houden we rekening met ruimte voor waterwingebieden en nieuwe natuur. We nemen deze ontwikkeling mee in het traject van de Ruimtelijke Puzzel in samenwerking met waterschappen, Rijkswaterstaat, gemeenten en betrokken deskundigen.
• We zetten ons in om voldoende waterkwantiteit, waterbuffering, zoet water en drinkwater te borgen.

• We investeren in alle vormen van vervoer, waarbij we per locatie kijken welke mix van openbaar vervoer, fietsverkeer, wandelwegen en autoverkeer het meest passend is. Uitgangspunt voor ons is het benutten en verbeteren van de bestaande infrastructuur.
• Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen sturen we op het STOMP-principe (stappen, trappen, ov, mobility as a service en personenauto), een goede bereikbaarheid met fiets, openbaar vervoer, auto en te voet. Bij nieuw te ontwikkelen woonwijken zetten we in op de beschikbaarheid van openbaar vervoer, deelmobiliteit, wegen en fietsinfrastructuur vanaf het moment van oplevering.
• We realiseren het Zuid-Hollandse deel van de HOV-corridor Noordwijk – Schiphol en voeren het Statenvoorstel Mobiliteitsmaatregelen Noordelijke Duin- en Bollenstreek uit.
• Voor de N207 Zuid-Verlengde Bentwoudlaan worden op dit moment de laatste planologische werkzaamheden afgerond. In de loop van 2024 start de aanleg conform eerdere besluitvorming.
• Het veranderend rijksbeleid voor infrastructuur met de focus op beheer en onderhoud heeft de Bodegravenboog binnen het programma Beter Bereikbaar Gouwe verder uit beeld gebracht. We laten de ambitie om het betreffende gebied beter bereikbaar te maken niet los. Wij zetten onze middelen anders in. De provincie richt zich nu op de realisatie van het fiets- en waterprogramma uit het maatregelenpakket.

Logistiek en goederenvervoer

• Zuid-Holland is een belangrijk internationaal transportknooppunt, met de haven, de land- en tuinbouw en de transportassen naar het Europese achterland. De druk op deze goedereninfrastructuur neemt toe. Verduurzamen en optimaliseren van goederenstromen is nodig voor een gezonde ruimtelijke en economische ontwikkeling in Zuid-Holland.
• Distributiecentra clusteren we zoveel mogelijk op bestaande plekken. Daarbij stimuleren we dubbel ruimtegebruik en vergroening van zo’n gebied. We faciliteren en stimuleren de verschuiving van lading – de ‘modal shift’ – naar relatief duurzame vervoerwijzen, zoals binnenvaart, buisleidingen en spoor. We zetten in op hubs voor goederenvervoer en op een goederentransport met kwantitatieve en kwalitatieve waarde voor de Zuid-Hollandse economie.
• We gaan in gesprek met het Rijk over het verminderen en op termijn weren van het vervoer van gevaarlijke stoffen per trein door de Drechtsteden. We verminderen de overlast en we verkleinen de externe veiligheidszones.

Fietsen en lopen

• We geven voorrang aan fietsers op doorfietsroutes, bijvoorbeeld bij de afstelling van verkeerslichten en door het stimuleren van gemeenten om hun leefomgeving fietsvriendelijk in te richten.
• We houden bij de inrichting van de openbare ruimte rekening met de zwakste deelnemers aan het verkeer: fietsers en wandelaars.
• We ontwikkelen meer fietssnelwegen en zetten in op netwerkontwikkeling. Hierin trekken we samen op met gemeenten en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH).
• We geven prioriteit aan het STOMP-principe en promoten daarom fietsen en lopen, ook voor woon-werkverkeer. Hierin trekken we samen op met gemeenten, MRDH en Rijk.
• We koppelen deelmobiliteit aan onze ov-concessies. We stimuleren de combinatie fietsen en gebruik van openbaar vervoer.
• We worden voortrekker in het realiseren en verbeteren van knooppunthaltes: ov-hubs waar makkelijk kan worden overgestapt (ook op deelmobiliteit), een fiets veilig kan worden gestald en die goed bereikbaar zijn met de fiets. We zetten hierbij in op toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid.

Betaalbaarheid van (openbaar) vervoer

• Betaalbaar openbaar vervoer heeft onze prioriteit. Wij laten de prijzen van het openbaar vervoer niet meer stijgen dan de LTI (Landelijke Tarieven Index), uitgezonderd onafwendbare kosten door bijzondere externe factoren zoals een covidpandemie en systeemwijzigingen van het Rijk (zoals btw-verhogingen).
• We onderzoeken hoe we het gebruik van openbaar vervoer door onze inwoners kunnen stimuleren. We kijken hierbij naar het ‘Deutschlandticket’.
• Daar waar mogelijk, houden we in de weginrichting rekening met het openbaar vervoer door bijvoorbeeld de aanleg van extra busstroken en/of de afstelling van verkeerslichten. Dit gaat in principe niet ten koste van het andere verkeer.
• Om het openbaar vervoer betaalbaar te houden, gaat Zuid-Holland samen met andere provincies bij het Rijk pleiten voor een eerlijke transitieregeling.
• Wij willen een voorloper zijn op creativiteit en innovatie in het openbaar vervoer en daarmee een goede bereikbaarheid van de hele provincie realiseren.

Maatregelen en innovaties om gebruik ov te bevorderen

• We zetten innovaties in om het gebruik van het openbaar vervoer te bevorderen. Onder meer door het plaatsen van spitshaltes op specifieke plekken waar dit kansen biedt, bijvoorbeeld bij scholen of op bedrijventerreinen.
• Kleine kernen en steden moeten met het openbaar vervoer toegankelijk blijven. Daarvoor zetten wij binnen onze beschikbare middelen in op een fijnmazig openbaar vervoer in dunbevolkte gebieden. Om dit te bereiken stimuleren we alternatieve en innovatieve manieren om het ov aantrekkelijk te maken. Bijvoorbeeld met kleinschalig en publiek vervoer zoals de buurtbus, bedrijfsvervoer en doelgroepenvervoer. We gaan hiervoor in overleg met de reizigers en ondernemers om te inventariseren welke wensen leven. Op basis van deze inbreng kijken we hoe we het ov aantrekkelijker kunnen maken.
• We onderzoeken op welke manier het mogelijk is om binnen een nieuwe concessieverlening een tussenvorm te creëren tussen een lijndienst en vraagafhankelijk vervoer. Bijvoorbeeld openbaar vervoer dat volgens een dienstregeling rijdt, waarbij haltes op afroep worden aangedaan.
• Vrijwilligers zijn belangrijk in het beter bereikbaar maken van hun dorpen en regio’s, aanvullend op het openbaar vervoer. Wij uiten jaarlijks op gepaste wijze onze waardering voor de inzet van deze vrijwilligers.
• We stimuleren de inzet van combi-tickets: bij grote evenementen en attracties stemmen we toegang en openbaar vervoer op elkaar af en waar mogelijk realiseren we pop-up lijnen.
• We stimuleren het gebruik van slimme technologie om mobiliteit beter te maken, er beter zicht op te krijgen en te sturen.
• Met de inzet van verbeterd openbaar vervoer op bestelling ambiëren we een nog betere bereikbaarheid in Zuid-Holland: het landelijk gebied, steden, dorpen en kernen.
• Als provincie trekken wij de kar om voor gehandicapten en mindervaliden één nationaal ov-reisassistentiesysteem te realiseren.
• In opmaat naar de nieuwe concessie voor het hoofdrailnet pleiten we bij het Rijk voor afschaffing van het dubbel overstaptarief tussen de regionale bus en de trein.

Lightrailverbindingen

• We ontwikkelen als provincie een toekomstvisie op het openbaar vervoerssysteem, inclusief lightrailverbindingen en andere vormen van hoogwaardig ov, met inachtneming van ieders rol en verantwoordelijkheid.
• We houden in ons ruimtelijk beleid vervolgens rekening met de realisatie van deze mogelijke nieuwe openbaar vervoerverbindingen.

• Bij nieuwe investeringen houden we in onze provinciale financiën rekening met de kosten voor beheer, onderhoud en vervanging.
• Aanleg, beheer en onderhoud houden we boven het aansprakelijkheidsniveau en laten we zo efficiënt mogelijk plaatsvinden. We doen dit met zo min mogelijk kosten, uitstoot en overlast voor de vaarweg- en weggebruiker en omgeving. Waarbij we tijdens de werkzaamheden het belang van de fietser en voetganger zwaar laten meewegen. We zetten in op innovaties bij werkzaamheden om naast de kostenbeperking ook de uitstoot te verminderen.

• Voor Zuid-Holland is ieder verkeersslachtoffer er één te veel. Om die reden omarmen we de landelijke ambitie van nul verkeersslachtoffers in 2050. We streven elk jaar naar minder verkeersslachtoffers. Dit doen wij samen met andere regionale partners, zoals de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH), gemeenten, waterschappen, Regionaal Ondersteuningsbureau Verkeersveiligheid Zuid-Holland (ROV-ZH) en de politie. En dat doen wij op drie terreinen: infrastructuur, educatie en handhaving.
• We stellen een visie op voor een (snel)laadinfrastructuur voor busvervoer en goederentransport. Hiermee streven we naar een zero-emissie uitstoot van openbaar vervoer op termijn en passen we hierop de concessies aan.
• We onderzoeken de instelling van milieuzones op provinciale wegen nabij Natura 2000-gebieden en/of nabij gemeentelijke milieuzones. Hierbij houden we rekening met vervoersarmoede en doelgroepen.
• Wij komen met een duidelijk toetsingskader voor het gebruik van provinciale wegen door land- bouwverkeer. Daarbij worden de uitkomsten van onderzoek benut.

Luchtvaart

• Voor alle luchtvaart in Zuid-Holland willen we de hinder voor omwonenden terugdringen. Wij zetten ons met name om het aantal nachtvluchten terug te dringen. We onderzoeken de huidige maatschappelijke en economische waarde van het vliegveld Rotterdam The Hague Airport en de waarde van de locatie voor eventuele alternatieve functies.

• We zijn groot voorstander van betaalbare internationale treinverbindingen vanuit onze provincie met andere Europese steden en sluiten ons daarom aan bij bestaande lobbytrajecten en initiatieven daartoe. Doelstelling is dat de trein de eerste keuze wordt bij reizen tot 750 km.